In nomine sanctæ et individuæ Trinitatis, ego Johannes, Dei gratia Aurelianensis episcopus, notum fieri volumus omnibus fidelibus tam futuris quam præsentibus, quia Petrus, regis capellanus et clericus noster, præsentiam nostram adiit, postulans ut quandam domum quam ipse ante ecclesiam Sanctæ Crucis, muro civitatis contiguam, habebat, ab omni censu et consuetudine, quam domus illa per singulos annos episcopo persolvebat, Dei et nostri gratia liberaremus. Cujus petitioni satisfacientes, domum illam tam ipsi quam ceteris omnibus qui post ipsum eam sunt habituri, liberam omni censu et consuetudine quiete obtinendam concessimus, ipsamque quietam esse, sicut ceteræ claustrales sunt, esse etiam domum claustri imperpetuum statuimus. Quod ne posset oblivione deleri, seu a posteris nostris infirmari, placuit nobis et litteris nostris commendare et sigilli nostri auctoritate rcoroborare.

S. Johannis episcopi. S. Stephani decani. S. Philippi cantoris. S. Archambaldi subdecani. S. Bartholomæi capicerii. S. Algrini archidiaconi, S. Johannis archidiaconi. S. Stephani archidiaconi.

Actum Aurelianis publice, in capitulo Sanctæ Crucis anno incarnati Verbi MCXX nono, regni vero Ludovici regis XXIII regni autem filii ejus II, episcopalus vero nostri XXIIII.

Data per manum Algrini cancellarii.

In nomine sanctæ et individuæ Trinitatis. Ego Johannes, Dei gratia Aurelianensis episcopus, notum fieri volumus cunctis fidelibus tam futuris quam et instantibus quod canonici Sanctæ Crucis, cum habeant in curia nostra quandam aream cum domibus in loco qui vulgo dicitur Tanuz orientali muro civitatis adhærentibus, et ad jus eorundem canonicorum pertinentibus communiter adierunt præsentiam nostram, humiliter deprecantes ut quandam particulam curiæ nostræ ad episcopatum pertinentem, quæ sita est intra supradictas domos et septentrionalem murum civitatis in angulo, habens in longitudine pedes manuales sexaginta et quindecim, et in latitudine totidem, eis in perpetuum concederemus. Et cum ipsæ domus prædictæ per curiam nostram consuetudinarium introitum vel exitum habeant, deprecati sunt etiam nos ut licentiam faciendi in muro posterulam ducentem ad orientem, ad egrediendum vel ingrediendum, insuper et de ipso muro, sive in figendis trabibus, sive in superædificandis parietibus, sive in aliis hujusmodi, quæcunque ad ædificationem ipsarum domorum necessaria essent, quantum ad episcopatum pertinebat, eis concederemus. Quod ita et fecimus ; et ne posset oblivioni tradi, scripto commendavimus, et ne a posteris infirmari, sigilli nostri auctoritate confirmari fecimus.

S. Johannis episcopi. † S. Stephani decani, S. Philiberti præcentoris, S. Archembaldi subdecani, S. Bartholomæi capicerii.

Actum Aurelianis civitate, in capitulo Sanctæ Crucis anno incarnati Verbi MCXXVII, regnante Ludovico rege anno XVIII.

In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Ego Fulco, sanctæ Belvacensis ecclesiæ episcopus, notum facio omnibus tam futuris quam præsentibus, quod Lanscelinus Belvacensis injuste invasit custodiam de hominibus Sanctæ Crucis Aurelianensis qui morantur in episcopatu Belvacensi. Post multum temporis, pænitentia ductus, venit Aurelianis ante altare Sanctæ Crucis, et in præsentia canonicorum custodiam quam usurpaverat dimisit per lignum buxeum quod super altare posuit, pro isto malefacto veniam postulavit, absolutionem promeruit, et pro malefacti emendatione XXX solidos Deo et Sanctæ Cruci se daturum spopondit, et Radulfum Belvacensem, quondam regis dapiterum, præsente Guarino, Belvaci præposito, fidejussorem dedit, et postea idem Lanscelinus eos persolvit. Defuncto ergo Lanscelino, Lanscelinus filius ejus præfatam custodiam reclamavit et usurpare temptavit. Hoc igitur audito, Johannes, Aurelianensis episcopus, de sua et canonicorum parte literas nobis direxit, scribens nobis præfatam defuncti Lanscelini, sicut prædictum est, super homines Sanctæ Crucis invasionem ; et, quia pro malefacto fecerat emendationem, exorans ut juniorem Lanscelinum super hac injuria conveniremus, et Deo et Sanctæ Cruci suos homines liberos habere faceremus, statuto die, in conventu clericorum et laicorum nostrorum, Lanscelinus à nobis commonitus venit, et præfatam patris sui invasionem et pro invasione factam emendationem audiens, et testimonium legitimorum virorum super hoc recipiens, ilico pænituit, et quod facere conabatur super homines Sanctæ Crucis omnino dimisit.

Actum Belvaci anno incarnati Verbi MXCII, indictione XV, pridie kalendas decembris, regnante Philippo rege.

Ut autem hoc firmius et stabilius permaneret, hoc scriptum in testimonium posterorum fieri jussimus et sigillo nostro corroboravimus. Gualterius cancellarius scripsit. Præsentes fuerunt clerici : Hugo decanus, Hugo de Sancto Pantaleone, Petrus thesaurarius, Rotbertus, Gualterius de Miliaco, Galterius filius Nanteri. Laici : Radulfus, quondam regis dapifer, Airardus, Gualterus venator, et Gualbertus frater ejus, Guarinus præpositus, Richerus buticularius, Guarnerus thelonearius, Frogerus, Ercengerus Rainardus, Goscelinus, Rotbertus et Hugo fratres, Deodatus, Bernerus et Deodatus fratres, Guoscelinus et Gualerannus filius ejus, Ivo, Nanterus, Guoscelinus.

Ego Helias, Dei gratia Aurelianensis episcopus, omnibus notum esse volo tam futuris quam præsentibus, quod erat contemptio inter decanum Stephanum et ecclesiæ nostræ canonicos de quibusdam quæ decanus clamabat. Dicebat enim decanus quod de omnibus talliis quæ in terra de majoria Petri Sanctæ Crucis fierent, terciam partem habere deberet, sive fierent pro Papa, sive pro Rege, seu pro terrarum emptione seu redemptione, immo quacunque fierent causa. Multonagium quoque et frescengiagium per totam terram singulis annis sese habere dicebat. Convenit ergo ante me in capitulo Sanctæ Crucis per me et meam manum inter eos hoc modo pax. Cognovit enim decanus coram me et omnibus illis qui aderant quod de talliarum tercia parte quam quærebat, injusta res esset et prava et quæ teneri non deberet, cum de eis canonici in proprios usus nichil acciperent ; et hoc me præsente dimisit, et ante Dei majestatem in capitulo vultu humili, flexis genibus, voce supplici, si quid inde peccaverat veniam postulavit et obtinuit. Porro de multonagio et frescengiagio hoc inter eos convenit, quod canonici concesserunt ut decanus in Rogationibus arietes quæreret, et in Pentecoste eos haberet, ita scilicet quod de unaquaque mansura unus aries aut duodecim denarii redderentur. De frescengiagio vero, quod in festo sanctæ Andreæ quæreretur, in Natali redderetur, id est de unaquaque mansura una frescengia vel decem et octo denarii redderentur. Et has consuetudines redderent qui mansuras tenerent, secundum quod quisque teneret, id est qui totam mansuram teneret totum arietem, totam frescengiam, vel denarios redderet ; qui vero partem, redderet secundum hoc quod teneret. In quibus solvendis si rustici tardi aut négligentes existerent, Major tantum de rebus eorum caperet, quod infra dies octo decano summam vel deperditum sine lege aut aliqua alia exactione perficeret. Hoc autem ut firmum teneretur, cyrographo signari et sygilli mei impressione corroborari præcepi.

Quoniam ea que in tempore sunt cum tempore sepe mutantur et transeunt, placuit predecessoribus nostris ut ea que ab illis fierent ne vetustate que mater oblivionis est unquam deleri possent, sed rata et incussa persisterent, litterarum noticie commendarentur ; quapropter ego Simon Balgenciacensis dominus, ne diuturno succedentium temporum intervallo ob incognitam oscure veritatis certitudinem hoc a sinu memorie relabatur, neve posteros nostros in errorem ignorantie inducat, scripto et memorie tradere decrevi ; quoniam ut peccatorum meorum absolutionem a Domino valeam obtinere et pro Radulfi mei patris et Matildis mei matris et domine Adenordis2, et mei heredis qui hoc donum confirmando concesserit, et pro omnium ante[ce]ssorum animabus dono in perpetuum Deo et ecclesie Sancte Crucis et domino Manasse, episcopo Aurelianensi, equium de custodia quem habebam in granea de Crevenz, similiter quoque cetera dona que in hoc scripto continentur pro mea et omnium supradictorum animabus in perpetuum dono et concedo. Preterea pro supradictis animabus similiter concedo donum unius modii ordei quod Radulfus meus pater dederat perhenniter presbitero ecclesie de Cravenz, nec ideo minus in mea custodia habebo clientes episcopi Aurelianis (sic) apud Crevenz. Notum sit etiam quod ego do ecclesie Sancte Crucis Guarinum de Crevenz, liberum hominem, ut sit cliens Sancte Crucis apud Crevent. Preterea ego Simon de Balgenciaco pro eisdem animabus affirmo et concedo libertatem sicut scripta est quam meus avus et Radulfus meus pater dederunt Huberto de Noyem et filiis et filiabus suis de qua libertate prefatus Hubertus erat in causa in vita domine Adenordis, Hubertus vero pepigit quod propter benefactum domine Adenordis faceret cantare CC missas et pasceret C pauperes. Preterea ego prefatus Simon do Deo et ecclesie Sancte Crucis pro mea et Radulfi mei patris et domine Adenordis et mei beredis qui hoc donum concesserit animabus omne illud quod habebam in filia cujusdam hominis sacristarum ecclesie Sancte Crucis et propter hoc prefati sacriste pulsabunt cimbala in meo et Radulfi mei patris et domine Adenordis et mei heredis qui hoc donum concesserit anniversario. Preterea ego predictus Simon dono annuatim in perpetuum duas libras cere ad faciendum duos cereos ad illuminandum altare Sancte Crucis in ejusdem inventione, scilicet V idus maii, qui ex quo incensi fuerint nunquam extinguentur quamdiu durare poterint, et hos cereos tradet capellanus turris Balgenciaci quos emet de IIII^or solidis de censu quem ego habeo in festo beati Firmini VII kalendas octobris. Notum sit quod terra de Ostentio est libera et quieta ecclesie Sancte Crucis, et tamen si homines domini Balgenciacensis permanserint in ea servient ei, et cause sive controversie hominum ejusdem ville tractabuntur ibi ubi est antiqua consuetudo. Ad ultimum manifestum sit quoniam dominus Simon rogavit dominum Manassem episcopum Aurel. et omne capitulum Sancte Crucis ut pro Dei et suo amore et pro his beneficiis enumeratis suum et Radulfi sui patris, et domine Adenordis et heredes domini Simonis qui hec supradicta beneficia concesserit anniversarios dies in ecclesia Sancte Crucis annuatim recolerent, et in ejusdem ecclesie martirologio scriberent ; hanc autem peticionem omnes unanimiter concesserunt et quod dominus Symon petierat generaliter fieri promisserunt. Preterea ego Symon de Balgenciaco similiter pro supradictis animabus et pro meo herede qui hoc concesserit, duos solidos census annuatim in festo beati Firmini dono in perpetuum pauperibus Elemosine Sancte Crucis unde ipsi et presbiter ejusdem domus procurabuntur de carne in anniversario domine Adenordis quod celebrabunt. Adhuc quoque ego Simon pro supradictis animabus do Leprosis Aurelianis annuatim II solidos census in festo sancti Firmini ad procurandum eos et eorum presbiterum de carne in die anniversarii domine Adenordis quod annuatim celebrabunt. Manifestum etiam sit quoniam ego Simon de Balgenciaco, sicut supradictum est pro mea et Radulfi mei patris et domine Adenordis et mei heredis qui hoc benefactum concesserit animabus do annuatim ecclesie Beati Maximini III solidos census in festo sancti quod est in septembri Firmini in uno stallo fori Balgenciaci ad procurandum monachos de piscibus in anniversario die domine Adenordis quod annuatim celebrabunt et etiam pascent unum pauperem. Ego autem Simon accipio in mea custodia asinos qui de nemore domine Beatricis afferent ligna ad coquinam monachorum et ad Domum Dei cum antiqua consuetudine quam ibi habent. Ego etiam Simon pro mea et pro omnibus prefatis animabus et pro meo herede qui hoc concesserit do monachis de Cornelly annuatim XIII denarios census reddendos in festo sancti Firmini pro faciendis anniversariis pro me et patre meo et domina Adenorde et meo herede qui hoc concesserit. Notum sit quod ego Simon do Leprosis Balgenciaci III solidos census reddendos in festo sancti Firmini ad emendam carnem ad procurandum eos et presbiterum eorum in anniversario domine Adenordis quod annuatim celebrabunt et meum et mei patris et mei heredis qui hoc concesserit anniversarium et pro nobis pascent unum pauperem. Preter hoc ego Simon do monachis Sancti Sepulcri de Balgenciaco II solidos census ad procurandum monachis in die anniversarii domine Adenordis quod cum omnibus supradictis anniversariis uti quodque acciderit celebrabunt. Ego Symon de Balgenciaco pro me et meo patre et domina Adenorde et pro meo herede qui hoc concesserit do in perpetuum V solidos census abbati Elemosine ad procurandum monacos de piscibus in anniversario domine Adenordis. Ipsi quoque supradictorum anniversaria uti quodque acciderit annuatim celebrabunt et pascent unum pauperem. Ego Symon pro eisdem et eodem modo do sanctimonialibus Beate Marie de Hospicio II solidos census ad procurandum dominas de piscibus in die anniversarii domine Adenordis quod annuatim celebrabunt et etiam supradicta anniversaria et hujusmodi census reddetur in festo sancti Firmini. Ego Simon do annuatim pro mea et Radulfi mei patris et domine Adenordis et mei hoc concesserit animabus marcam argenti monacuis de Cistell[o] ad emendum pisces toti conventui quando tenebunt capitulum. Ipsi vero facient annuatim et omnium supradictorum anniversario et meum et pro nobis pascent unum pauperem. Ego Simon pro mea et Radulfi mei patris atque mei heredis qui hoc donum concesserit animabus et pro domina Adenorde quicquid habeo in duobus molendinis Firmitatis Nerbe. i do in perpetuum ecclesie Beati Evurcii ad opus coquine et grossiora ligna in meo nemore accipienda solummodo quantum sufficiet ad proprium usum duorum molindinorum, et nunquam ad usum excluse ; dono etiam eidem ecclesie quandam aream juxta hec molendin in qua sit domus molendinarii qui sit liber homo et non de consuetudinariis hominibus domini Balgenciaci. Ipsi vero celebrabunt annuatim et meum et omnium supradictorum anniversaria et unum pauperem pascent pro nobis in perpetuum. Postremo ego Simon do ecclesie Beati Martini Majoris Monasterii ecclesiam Beate Marie Boni Nuncii. Ipsi autem monachi celebrabunt annuatim per omnes suas ecclesias anniversarium meum et Radulfi mei patris et Adenordis mee conjugis et mei heredis qui hoc donum concesserit anniversaria et pascent in perpetuum unum pauperem et similiter in elemosina ejusdem ecclesie pascent alium pauperem. Notum sit quod ego Simon dono abbatie Beate Marie Balgenciacensi salis minam de unaquaque nave ferente sal de qua capio meum pedagium et concedo eidem unam masuram apud Mungtigniacum liberam et quietam in qua capiebam quicquid volebam. Ego Simon do in perpetuum et concedo nundinam, scilicet sancti Beati apud Vindocinum feriam, preter justiciam et fefum meorum clientum. Ego Simon pro mea et R. mei patris anima et pro domine Adenordis et mei heredis qui hoc beneficium concesserit animabus accipio in mea custodia apud Mores1 omnes res eorum qui sunt proprii homines et pertinentes abatie Sancti Laimomari. Illi vero non ibunt Blesim quando guerra erit inter Blesim et Balgenciacum nisi per licentiam domini Balgenciaci et eidem domino facient fidelitatem.

Adhuc etiam ego Simon accipio in mea custodia omnes res preter rusticos quas canonici Beate Marie Blesis habent in suo dominio.

Ego Simon do et in perpetuum (et) concedo Elemosine Blesis unam masuram apud Sodobrium liberam et quietam et herbam duorum arpentorum prati donec dem ei IIº prati arpenta.

Quando2 dominus Symon agressus est iter S. Jacobi debebat Domino Barbe de Sancto Cerano C libras Andegavensis monete persolvendas usque ad octabas Natalis Juhannis Baptiste que sunt prima die julii, et septies centum solidos andegavensis monete persolvendos usque ad octabas Natalis Domini. Et ex alia parte debebat Symon cidem Barbe L et IX libras andegavensis monete et IIII^or ciatos argenti et de his L et IX libris et IIII^or ciatis argenti habet dominus Barba in vadio XL modios hibernagii1 scilicet frumenti, et XVIII modios et V minas avene mensurate ad mensuram Thuronis. Simon de Balgenciaco debebat tunc Petro Haimari LX et XI libras et VI solidos Anrelianensis monete unde pepigit ei solvere quibusque tribus mensibus C solidos2 Aurelianenses quod debitum persolvetur de prefectura Balgenciaci. Simon debebat tunc Teobaldo Marini M solidos qui persolventur ei de prefectura Raginaldi Affixi. Dominus Symon debebat tunc Jolduino Mirapedem C libras super redditum Ligeris de quo hee C libre Aurelianenses solventur. Symon debebat tunc Gaufrido Passerello X libras Aurelianensis monete et X libras Andegavensis monete que persolventur de prefectura Firmitatis Aureni et de prefectura Calvi montis. Preterea dominus Simon debet Matheo Hermenardi XL talenta, et pepigit ei mittere X modios avene ad mensuram Thuronensem. Preter hoc dominus Simon debet Eschivardo filio Mellerii X libras Aurelianenses que solventur de prefectura Archenbaldi Nigri, et pepigit ei quod faceret eum immunem ab omni exactione sive consuetudine et quod daret ei competentem domum in competenti loco3, et duo arpenta vinee.

Debet etiam dominus Simon Odoni de Bestisy XL solidos quos precepit solvi de redditibus sue terre. Idem quoque debet Simeoni de Karitate XVIII libras et IIII^or solidos Aurelianenses quos accipiet de prefectura Avaziaci et Sodobrii. Necnum (sic) debet dominus Simon B. judeo de Meleduno X libras aurelianenses persolvendas XL die post diem jovis adorati1. Preterea dominus Simon debet Roberto de Gaudo XX libras aurelianenses que persolventur de prefectura Jahannis (sic) et dominus Simon pepigit eum ex toto esse immunem per X annos ab omnibus exactionibus seu consuetudinibus ita quod dominus Balgenciaci in hoc spacio nichil in suis rebus caperet. Idem Simon etiam debet XX solidos cuidam rustico qui locavit duos boves uxori Hervei de Joona quos Symon precepit solvi de redditibus sue terre. Adhuc quoque ipse debet Roberto Pedem-ad-terram X libras aurelianenses que solventur de prefectura Archenbaldi Nigri usque ad festum sancti Remigii. Debet etiam eidem II^os modios frumenti quos donat ei. Debet etiam ipse Petro Buclerio XVII solidos quos precepit reddi de redditibus sue terre.

Summa hujus suprascripti debiti est undecies mille et centum solidi ; de his autem quater mille solidi et quatuor libre sunt de andegavensi moneta. Summa illius debiti quod dominus Simon reddi carnificibus et aliis hominibus jussit per manum Hernulfi de Avazaiaco est XXVIII libre et VI denarii. Summa expense facte per Hernulfum ad usum coquine a media quadragesima usque ad Pascha est LX et IX solidi. Summa debiti per Simeonem est IIII^or et XIII solidi. Summa debiti per Robertum de Gaudo est XII libre et dimi[dia]. Summa veteris debiti per Petrum panetarium est VIII libre et XV solidi aurelianenses et tantumdem fuit condonatum. Summa debiti per eumdem Petrum a Natali usque ad festum sancti Albini est VI libre et XII solidi. Item summa per ipsum a festo sancti Albini usque ad diem martis post Pascha XI libre. De his debentur adhuc IIII^or libre et VII libre sunt reddite. Summa debiti per Gaufridum Dray est XXXI solidi. Debitum Christiani Guinebert et Petri Esc[or]nant est de subscripta summa. Et est quod summa omnium debitorum que debent omnes panetarii ex quo dominus Simon primum habuit terram est XXV libre et IIII^or solidi. Item summa debiti Roberti de Avazay et Entelmi de Tefaugio est XXXII solidi et III denarii. Summa debiti Odonis de Valnosia est VII libre et XII solidi et dimid[ius]. Summa debiti Raginaldi Affiche est LX et XVII solidi et III denarii. Summa debiti Rainardi camerarii XVII solidi et dimid[ius]. Summa debiti Micaelis buticularii est IX solidi.

Summa generalis tocius debiti quam dominus Simon debebat suis pauperibus hominibus de omnibus serviciis eorum est quater viginti et VII libre et V solidi et VI denarii et VIII modii frumenti. Et est sciendum quod dominus Simon precepit Hernulfo de Avaza et Petro panetario omne hoc debitum pauperum hominum prius reddi de redditu molendinorum Ligeris et Choselli et minagii et de medietate pedagii et telonei Balgenciaci et de parte domine Matildis si ea forte Balgenciacensi domino acciderit, preter hoc quod ad ejus beneficium persolvetur et post hane solutionem precepit eisdem quod de eisdem redditibus redderent domno Barbe de Sancto Cerano hoc quod ei debebat, et de unoquoque millenario solidorum traderent ei in donis per singulos annos quam diu debitum esset reddendum X libr[as]. Item preter hec supradicta debet dominus Simon ecclesie Beate Marie de Balgenciaco et ecclesie Beati Firmini XX marcas argenti que reddentur de furno Choselli et etiam debet Roberto recluso XL solidos pro elemosina Teodorici Orchenel quos precepit reddi de redditibus sue terre. Debet etiam ipse Domo (sic) Dei de Balgenciaco XXX solidos et ponti Balgenciaci VII libras quas reddi precepit. Debet etiam Samueli judeo VII libras et II solidos unde XXX solidi sunt Proviniensis monete. Ad ultimum dominus Simon notum omnibus fieri voluit quoniam dedit in perpetuum annuatim capellano sue turris II^os modios frumenti de decima granerii sui et duos modios vin : de decima cellarii sui. Preterea dedit de eadem decima capellano Beati Martini de Tavers duos modios frumenti et hoc omne frumentum et omne vinum reddentur annuatim in festo mortuorum de granerio et cellario domini Balgenciaci. Item dominus Simon debet pro elemosina domine Adenordis Leprosis de Firmitate Nerberti XX solidos, sanctimonialibus de Chauforneso XX solidos, sanctimonialibus de Glatigny XX solidos, monachis de Cunaut XX solidos, capellano Beati Micaelis de Fontisvallibus V solidos, monachis de Burgel I calicem argenti, Leprosis Mauduni I calicem, Leprosis Castriduni V solidos, Beate Marie de Stanpis V solidos, Leprosis Aurel[ianis] V solidos, Leprosis Balgenciaci XL et IIII^or solidos, cuidam reparatori viarum I tunicam. Notum sit quod de elemosina domine Adenordis sunt adhuc reddende XL et VIII libre et IX solidi aurelianensis monete et ad hec omnia persolvenda est medietas telonei et pedagii Balgenciaci. Et de debito domine Adenordis cujus summa est LX et XIIII libre aurelianensis monete sunt reddite XXII libre quas, antequam dominus Simon iret peregre, receperat Jelduinus Mirepez per manum Roberti Falcille et alie LII libre remanent adhuc reddende super his que dominus Simon habebit de Firmitate Nerberti.

His omnibus sigillatim coram domino Simone a Symeone Hernulfo, Roberto de Gaut enumeratis fuit cognitum quod summa totius suprascripti debiti erat quindecies mille solidi et X libre et X solidi unde quinquies mille solidi et centum erant andegavensis monete.

Dominus1 Simon precepit quod hec carta, per manum domini M[anasse] Aurelianensis episcopi et coram omni capitulo Sancte Crucis, abbati Sancti Evurcii traderetur et episcopi prefati sigillo muniretur, ut quod precipit carta prorsus fieri faciant, et si quis contradicere hoc presumpserit spirituali gladio eum feriant.

In domo Domini, quæ pacis et concordiæ domus est, præcipue providendum est ut unitas conservetur. Et quia in scissura mentium non habitat Deus, si quando dissenciones aut scandala in ea oriuntur, rectores ecclesiarum, quibus specialiter incumbit et expedit, disidiæ et negligentiæ arguendi sunt, nisi discreto ipsorum moderamine et consilio sopiantur. In nomine igitur sanctæ et individuæ Trinitatis. Ego Manasses, Dei patientia Aurelianensis ecclesiæ humilis minister, præsenti scripto curavi memoriæ commendare, post decessum domni Stephani, venerabilis ejusdem ecclesiæ decani bonæ memoriæ, inter nos et capitulum Sanctæ Crucis de eloctione decani, ad quos videlicet, ad nos vel ipsos, illius substitutio specialius pertineret, contentionem extitisse. Erant enim qui suggerebant nobis substitutionem decani ad jus episcopale pertinere. Capitulum autem in contrarium asserebat quod decedente decano suo, ex jure antiquo et consuetu line, suum erat decanum sibi eligere, et honesti viri de eodem capitulo parati erant sub juramenti assertione probare se vidisse decanum per eleclionem capituli in Aurelianensi ecclesia subrogari. Nos siquidem, veritate diligentissime inquisita, pro pace et unitate inter nos reformanda, communicato cum religiosis viris consilio, jus ecclesiæ cognovimus, et capitulo Aurelianensi facultatem eligendi decanum ita concessimus quod, decedentibus decanis suis, libere illis in perpetuum liceat decanum sibi eligere, et quandiu sedes vacua fuerit, redditus omnes decaniæ, præter eos qui ad archidiaconatum pertinent,eidem capitulo integro ex jure habendos recognovimus et concessimus. Huic ergo concessioni nostræ nulli personæ fas sit aliquo in modo posterum contraire. Præterea de cœna quæ a Domino Jesu Christo imminente ipsius passione, quando pedes lavit discipulorum, humiliter celebratata est, et cujus repræsentatio Apostolis et ipsorum Vicariis specialiter in exemplum et formam humilitatis injuncta est et relicta, et de luminari quod in festivitate gloriossimæ Virginis Mariæ de ipsius Purificatione agitur, humili canonicorum petitione statuimus quod utrumque annis singulis, cœnam videlicet et luminare, sive Aurelianis præsentes sive absentes simus, secundum antiquum morem Ecclesiœ de nostro faciemus, adicientes quod in diebus nostris neutrum deprecabimur, et sub anathemate prohibentes ne ullo modo nobis vel successoribus nostris tempore aliquo a capitulo condonentur. Ut hæc autem perpetuæ stabilitatis obtineant munimentum, sigilli nostri auctoritate subterfirmavimus.

Actum Aurelianis in capitulo Sanctæ Crucis publice anno incarnati Verbi MCLV, regnante glorioso Fraucorum rege Ludovico, Ludovici filio anno regui sui XVIII episcopatus vero nostri anno VIII.

Datum per manum Algrini Cancellarii.

In nomine sanctæ et individuæ Trinitatis. Ego Johannes, Dei gratia Aurelianensis episcopus, et Stephanus Sanctæ Crucis decanus, Archembaudus quoque subdecanus et præpositus notum fieri volumus cunctis fidelibus tam futuris quam et instantibus quod commune capitulum Sanctæ Crucis communi et humili petitione a nobis postulavit ut villam quæ Villare pium dicitur, quæ videlicet hucusque præstitura extiterat, etc., 1, mutatis quæ illic adnotata sunt.

Ego Rogerius1, Dei gratia Sancti Evurcii dictus abbas, et ejusdem loci conventus, notum esse volumus præsentibus atque futuris quod venerabilibus canonicis ecclesiæ Sanctæ Crucis decem el octo denarios census, quem in capite ecclesiæ Sancti Liffardi Aurelianensis habuimus, pro terra quæ dicitur campus Agonis, quæ in præbenda domni Girardi cantoris et domni Zachariæ subdecani et domni Radulli capicerii fuit, in escambium donavimus. Quod ne ulla posset oblivione apud posteros deleri, curavimus litteris commendare, sigilli nostri impressione signare, et venerabilium ac legitimorum virorum quorum subscripta sunt nomina et signa, testimonio confirmare.

Signum domni venerabilis Manasse episcopi. S. domni Johannis decani. S. domni Girardi cantoris. S. domni Hugonis de Ruanova. S. domni Rogerii abbatis. S. domni Hugonis prioris. S. Ingerbaldi sacerdotis. S. Johannis sacerdotis.

Stephanus, Sancte2 Crucis decanus, et tota ejusdem ecclesie congregatio, notum esse volumus omnibus tam presentibus quam futuris quod, omnium nostrum assensu, dispensatione et consilio, in capitulo nostro excommunicavimus omnes illos qui deinceps in ecclesia Sancte Crucis prestarias lacerent aut fieri concederent, aut illas que facte erant, illis dimittentibus qui eas tenent, alii persone darent ant concederent, quia in hoc magna prebendarum diminutio esse videbatur, preter de domibus ecclesie, quas licebit, eis decedentibus qui eas tenent, vel quocunque modo deserentibus, aliis personis canonicorum dare secundum ecclesie consuetudinem, hoc est gratis vel cum servitio. Hoc autem ut nulla memoria deleatur, sigilli nostri impressione et nominibus nostris subscriptis corroborari precepimus.

S. Stephani decani. S. Philippi precentoris. S. Stephani subdecani. S. Bartholomei capicerii. S. Algrini archidiaconi. S. Radulfi archidiaconi. S. Pagani archidiaconi. S. Hugonis magistri scolarum. S. Odonis archipresbyteri S. Petri archipresbyteri. S. Oelardi archipresbyteri. S. Fulconis presbyteri. S. Umberti presbyteri. S. Bucardi prepositi. S. Symonis prepositi. S. Galterii prepositi.

Actum in capitulo Sancte Crucis anno ab incarnatione Domini Mº Cº XXXº Vº, II nonas martii VI feria regnante Lugdovico rege anno XXº VIIº, consecrationis autem filii ejus junioris Lugdovici anno V^to.

Ego Johannes, Dei gratia Aurelianensis ecclesiæ decanus, universumque ejusdem ecclesiæ capitulum, notum esse volumus tam futuris quam præsentibus quod contentio, quæ inter Ecclesiam sanctæ Crucis et Girvium de Maciaco, super nemore de Salangur Sanctæ Crucis, quod est inter nemus sancti Martini Maciaci et Doëres, habebatur, venerabilibus viris Buchardo, archidiacono nostro, Rainaldo Vivent, archidiacono Bituricensi, Gauchero milite de Virsione, ex utriusque partis electione residentibus arbitris, tandem terminata est atque in compositionem redacta. Et hæc fuit forma compositionis. Ecclesia Sanctæ Crucis et Girvius communiter possidebunt prænominatum nemus ; ita quod duæ partes vivi nemoris et duæ partes omnium forisfactorum erunt Sanctæ Crucis ; tertia vero pars vivi nemoris, reddituum [et] forisfactorum concedet in jus præfati Girvii et cujuslibet hereditario jure sibi succedentis. Verumptamen in mortuo nemore, tam de forisfactis quam de redditibus rectam uterque percipiet medietatem. Sicut ergo prætaxatum est, præpositus Sanctæ Crucis, qui vices capituli obtinet, et Girvius, nemus de Salangur possidentes, aller sine licentia alterius non poterit quicquam de nemore illo vendere, dare, aut quolibet alio modo demere, oisi ad suos proprios usus et ad sua propria ædificia. Ad nemus autem tam vivum quam mortuum custodiendum proprium uterque designabit serventiem, et alter a serviente alterius sacramentum accipiet, quod fidelis sibi fuerit in parte sua custodienda. Postea vero fidelitatem facient ipsi servientes præposito et Girvio. Actum anno ab incarnatione Domini MCLVIIII, ordinatis in ecclesia Sanctæ Crucis majoribus personis Johanne decano, Willelmo præcentore, Zacharia subdecano, Hugone capicerio.

In nomine sanctæ et individuæ Trinatis, Ego Symon, Sanctæ Crucis Aurelianensis decanus, et totus ejusdem ecclesiæ conventus, notum facimus tam futuris quam instantibus quod, post decessum Petri, majoris nostri, inter nos et filium ejus Albertum habita est contencio de quibusdam quæ in terra nostra sive in hominibus violenter et injuste exigere videbatur. Recognita autem post multas tribulationes, Deo auxiliante, just icia nostra, terram quam prædecessores sui apud Scalas occupaverant a nobis censualem recepit, in summa XX solidorum singulis annis in festivate sancti Remigii reddendorum : eo videlicet tenore, ut nulli de heredibus ejus terram illam habere liceat, nisi ei qui nostro assensu major[i]am obtinebit, qui etiam terram illam sub eodem censu possidebit. Et quociens possessor terræ mutahitur, terra illa XX solidis a capitulo redimetur. Decimam terræ illius et semper habuimus et semper habebimus. In reliqua vero totius majoritæ terra nullam deinceps huie vel alii majori terram neque per se neque per alium licebit1 excolere, præter feodum suum, quod apud terminiacum ab antiquo esse dinoscitur. Non hospitabitur cum aliquo hospitum nostrorum, nec corvatas ex debito vel consuetudine poterit ab eis exigere vel habere, nisi ex libera voluntate sua ei accommodaverint. Questam nollam in terra nostra faciet, nisi eam quæ tempore messis fieri solita est de frumento, quam etiam hoc modo faciet : non talliabit eam, sed quæret ab hominibus si voluerit, non nominando eis aliquam summam. In beneplacito autem eorum erit dare vel non dare. Quod si non dederint, vel non quantum ipse voluerit dederint, nec vim facere, nec eos ad justitiam propter hoc submonere licebit. Graneas ubicunque voluerimus in terra nostra construemus, et major in nulla earum aliquid reclamabit, præter paleam omnem et stramen frumenti in sola grane[a] Terminiaci, quod hospites nostri habent ei adducere. Ad nichil vero alind debent ei conductum. In eadem iterum granea et in tribus aliis, videlicet Faverolis, Solgiaco, et apud Villare Ducum, in unaquaque tres modios frumenti habebit. Tres servientes habebimus in tribus graneis, videlicet Solgiaci, Terminiaci, Faverolis, qui proprii erunt capituli, in quibus vel super quos major non justiciam, non exactionem, non consuetudinem aliquam habebit. Si tamen aliquis corum ultra unam masuram tenuerit, vel dimidiam, vel amplius, de eo quod supra est majori justiciabilis erit. Ad submonitiones vero et ad alia quæ ad majorem pertinent facienda unus tantum serviens erit, quem major hoc modo constituet : decano et præposito præsentabit aliquem hominem ecclesiæ, et hospitem legitimum et sine infamia ; quem si forte non receperint, alios duos ejusdem modi nominabit et de tribus unum eligent decanus et præpositus, et eum in capitulum adducent, ut capitulo fidelitatem faciat de omnibus ad capitulum pertinentibus ; postmodum vero decano et præposito fidelitatem faciet similiter de omnibus ad decanum vel præpositum pertinentibus, salva in omnibus fidelitate capituli. Eum ita positum si forte major vel etiam decanus aut præpositus a ministerio suo eicere voluerint, si consenserint eicietur, et alius eodem modo quo et prior infra XL dies substituetur ; quod si non consenserint, in judicio capituli erit an debeat eici, an non. Si vero capitulum ipsum eum in infidelitate deprehensum extra ponere voluerit, nichilominus in judicio ejusdem capituli erit. Census nostros, quorum receptio ad majoriam illam pertinet, sive de capitibus hominum, sive de terris, serviens ille recipiet, et capitulo in constitutis terminis ex integro reddet. Quando carreia nostra veniunt, si de pluribus vel etiam omnibus graneis nostris eadem die venerint, duas minas avenæ recipiet major aut serviens ejus in granario nostro. Si vero de una tantum venerit carreium, nichilominus duas minas avenæ habebit. De terra Sanctæ Crucis, quocumque tempore Sanctæ Crucis fuerit, nullam alicui garentiam portabit, nec alicui, quia serviens ejus fuerit, terram aut consuetudinem contra ecclesiam garentabit. Illud etiam prætermittere noluimus, quod majoriam istam nulli jure hereditario requirere vel habere licet, nisi ex sola misericordia capituli. Pacem et pactionem istam, sicut in litteris istis continetur, se servaturum prædictus Albertus juravit, et quod ejus consilio vel auxilio filius ejus majoriam istam non requiret, nisi ex misericordia capituli, cum redemptione competenti. Hoc ut firmum et inconcussum permaneat, litteris annotatum, sigilli nostri auctoritate corroboravimus.

Actum publice Aurelianis in capitulo anno ab incarnatione Domini MCLIII, episcopatus vero Manasse episcopi nostri anno VIII, qui etiam sigilli sui astipulatione hanc paginam confirmavit regnante Ludovico [rege] anno XVII. Astantibus in capitulo Girardo cantore, Zacharia subdecano, Radulfo capicerio, archidiaconis Burchardo et Johanne, Garnaldo succentore, Garino archipresbytero, Martino capellano, ceterisque canonicis, et laicis pluribus, Hugone de Ruanova, Hugone buticulario, Jolduino de Castellari, Hugone majore de Toiri, Radulfi venatore.

Data per mannm Algrini cancellarii.

In nomine Domini. Daimbertus, sanctæ matris ecclesiæ Senonensis archiepiscopus, Stephano, Sanctæ Crucis decano, et universo clero Aurelianensis ecclesiæ, ipsis et successoribus eorum in perpetuum. Petitiones audire fratrum nos hortatur fraternæ dilectionis mandatum, quod nobis per legem imposuit ipse legis compositor et creator omnium. Cum enim in primo legis loco posuisset Diliges Dominum Deum tuum, continuo non ad angelos nec ad aliud aliquid diligendum nos misit, sed ad proximos, subiciens et proximum tuum tanquam te ipsum. Proximum vero tanquam se diligere est de bonis proximi, tanquam de suis, unumquemque cogitare, eadem circa bonum velle sive nolle, congaudere, condolere, protemporum sive rerum mutabili varietate. Quocirea, dilectissimi fratres, petitioni vestræ sicut aurem claudere impium sic aperire et adquiescere laude censuimus dignum ; ut scilicet de manu nostra se accepisse aliquid gratuletur ecclesia vestra, quod et vobis et posteris vestris proficiat, et præsens ætas et ventura poste ritas in memoriam suaviter recondat. Duo igitur altaria apud Fontanas et Ulmetum, in Stampensi adjacentia posita, juxta petitionem vestram sub annuo censu vobis ulterius possidenda concedimus, scilicet ut in synodo Paschali V solidos pro his in censum per singulos annos Stampensis noster decanus Stampis recipiat. Præter hæc, retinemus etiam nobis synodos, circadas, in sacra Pentecoste processiones, et ceteras consuetudines nostras, et quæque juris episcopatus insignia, vicariorum tantum personis vel mutatione personarum vobis condonatis. Ut autem hæc nostra concessio temporis antiquitate vel qualibet negligentia deleri vel obliterari nequeat, seu in oblivionis dubium sive in errorem ignorantiæ quandoque incidere, literarum apicibus hujus nostræ concessionis decretum commendari et sigilli nostri impressione signari præcepimus, ne quis deinceps invidiæ seu calumpniæ patere prævaleat locus.

† Daimbertus archiepiscopus.

Ansellus archidiaconus.

Girardus archidiaconus.

Tetbaudus archidiaconus.

Hato archidiaconus.

Burchardus archidiaconus.

Rodulfus archipresbyter.

Data mense septembri, anno ab incarnatione Domini MCXV indictione VIII, regnante Ludovico rege anno VIII.

Hato cancellarius scripsit.

Que bene ac laudabiliter disponuntur, futuris ad memoriam adnotanda sunt temporibus, ne cujusquam tergiversatione inverti aut aliqua possint oblivione aboleri. Hujus itaque rationis intuitu ego Willelmus, Dei gratia Senonensis archiepiscopus et Apostolice Sedis legatus, ad omnium tam futurorum quam presentium notitiam perduci volumus quod causa, que inter dilectos filios nostros Hugonem decanum et capitulum Anrelianensis ecclesiæ et Leprosos de Bonavalle super diversis articulis in auditorio nostro diutius agitata est, finem tandem parti utrique acceptum sortita, compositione, auctore Domino, amicabili terminata est. Quoniam itaque commisse sollicitudini nostre dignitatis officium nos invitat et ammonet ut tites amputare et controversandi materiam de medio studeamus tollere, predictam compositionem, sicut in venerabilis fratis nostri Aurelianensis episcopi et ejusdem capitali scripto auctentico contineri dinoscitur, confirmamus, et ut in perpetuum robur obtineat, sigilli nostri auctoritate communimus. Statuentes ut nullus omnino contra hanc nostre confirmationis paginam temerario ausu venire presumat, neque ipsam reseindere vel mutare inconsulta temeritate attemptet.

Willelmus, Dei gratia Senonensis archiepiscopus, et Apostolice Sedis legatus. Omnibus Sancte Matris Ecclesie filiis tam futuris quam presentibus ad quos littere presentes pervenerint in Domino salutem. Universitati vestre notum fieri volumus quia, cum inter ecclesiam Sancte Crucis Aurelianensis et monachos de Bonavalle contentio esset super quibusdam terris que de feodo Sancte Crucis erant, a predictis monachis sine assensu capituli Aurelianensis emptis, assensu utriusque partis in hac forma per amicabilem compositionem coram nobis controversia sopita est. Monachi de Bonavalle medietatem terre Stephani Berruarii, que dicitur de villa Valdreni, et de feodo Sancte Crucis erat, nescientibus canonicis Sancte Crucis emerant. Cumque canonici feodum suum a monachis emi sine voluntate sua non posse discerent, et super hoc coram nobis litem movissent, eadem lite pendente, predicti monachi alteram medietatem a prefalo Stephano Berruario nescientibus canonicis iterum emerunt. Rursus pro hac ultima medietate, sicut et pro prima, canonici monachos coram nobis convenerunt. Et quia lites execrabiles el odiose viris honestis et religiosis esse debent, hortatu nostro sub hac conventione pars utraque a lite recessit, et concordi transactione pacem invicem reformavit. Canonici precium pro ultima parte dimidia persolverunt et sic tota illa terra StephaniBerruarii quam supra diximus communis canonicorum et monachorum facta est, tam in terragio, quam in decima et omni proventu. Rursus canonici totam terram de villa Gauberti, extra corpus ipsius ville et arpennos hospitum qui proprii Sancte Crucis sicut prius fuerant ita et deinceps erunt, sibi et monachis communem de cetero fore in omni redditu et justicia concesserunt. Monachi quoque quicquid decime in predicta villa vel territorio habebant pro communitate campipartis que canonicorum erat, sibi et canonicis commune fecerunt. Quicquid etiam in terra de Nosemento et in terra que fuit Herberti de Boschato, sive in terragio sive in decima, monachi habebant, commune deinceps canonicorum et monachorum erit. Sciendum quoque quia IIII oschie, que vicine monachis erant, ad culturam ipsorum proprie et quite remanebunt ; sed pro ipsis permutationem convenientem canonicis facient. Que permutatio si de propria terra monachorum facta fuerit, communis de cetero tam monachis quam canonicis, sicut reliqua terra, erit. Si de communi, tota canonicorum proprium erit. Hoc etiam addimus quia quicquid pro terris istis communibus sive pro mestiva presbyterorum, sive pro modiatione militum usque ad diem pacis hujus a predictis monachis solvebatur, de communi monachorum et canonicorum annona deinceps reddetur. De predictis territoriis istis que communia deinceps erunt, terras quas homines Sancte Crucis coluerant colent, et homines sancti Florentini similiter suas. Graneam communem communibus expensis canonici simul et monachi construent. Tempore messium, canonici servientem suum et monachi suum ad congregandas et custodiendas messes ponent, ita quod serviens canonicorum monachis et serviens monachorum canonicis fidelitalem faciet. Collectis messibus unum vel duos servientes communiter eligent qui facta fidelitate de forisfactis et justicia et redditibus ad predictam terram communem pertinentibus curam habebunt et monachis inde simul et canonicis respondebunt. Sciendum quoque quia minuta decima de villa Gauberti monachorum tantum erit, ita quod io ea canonici nichil habebunt. Quod si monachi forte dixerint homines non fideliter decimam minutam solvere, in arbitrio ipsorum erit vel ecclesiasticam justiciam requirere, vel decano Sancte Crucis denuntiare qui vel decimam minutam plene reddi faciet vel sacramento firmari quod fideliter reddila sit. Si forte in terris supranominatis aliquid venale proponitur, communiter a duabus ecclesiis emetur. Quod si altera pars postquam summonita fuerit ab emptione cessabit, pars altera sibi emet et proprium habebit. Addendum quoque quia si calumpnia aliqua supra predictis terris alterutri ecclesie mota fuerit, communiter tam monachi quam canonici labore et sumptu utriusque ecclesie causam prosequentur. Quod ut ratum et inconcussum in posterum permaneat, predictas conventiones sigillo nostro fecimus confirmari. Actum publice Carnot[is] anno ab incarnatione Domini Mº Cº LXXº Iº. Astantibus in presenlia nostra majoribus Carnotensis ecclesie personis Gaufrido decano, Amaurico cantore, Gisleberto subdecano, et Gauterio archidiacono Dunensi. Ex parte Aurelianensis ecclesie, S[tephano] abbate S. Evarcii, Hugone decano, Willelmo cantore, Letoldo subdecano. Ex parte monasterii Bonevallensis, ipso abbate Herberto, Adam priore de Patheio, Renardo priore de Colummevilla, Roberto preposilo monasterii.

Ego Vulgrinus, Dei gratia Bituricæ sedis humilis minister, notum esse volo tam futuris quam præsentibus quod discordia erat inter canonicos Sanctæ Crucis et dominum Rainaudum de Craciaro propter homines et terram Sanctæ Crucis de Maciaco, quam et ipse et homines sui multis injuriis infestabant, et per malas consuetudines opprimebant, et etiam proprias res canonicorum capiebant. Pro quibus injuriis et dampnis canonicis et terræ et eorum hominibus illatis, quorum summa multa erat, pacem domnus Rainaudus quæsivit. Quæ omnia canonici ea conditione ei condonaverunt, ut eas malas consuetudines, quas ipse et pater suus in hominibus et terra Sanctæ Crucis injuste posuerant, dimitteret, et quietas clamaret : quod et ita fecit. Erant autem illæ malæ consuetudines, quas quietas clamavit, ista. Porcos hominibus Sanctæ Crucis quærebat, et ab eis capiebat, et si dare nollent, auferebat. Similiter de agnis, de arietibus, de vaccis, de tallia, de messura, quam et ipse et homines sui in prædicta terra capiebant, de vino, et de annona, et pecudibus, et de ceteris unde vivitur, quæ servientes sui sine jussu domni Rainaudi ac suorum servientium vendi non permittebant, et præter istas, si quas alias malas consuetudines ipse aut pater suus miserat, quietas clamavit in his scilicet qui conjugati fuerint, et uterque Sanctæ Crucis sit ; vel si viduus sit, et Sanctæ Crucis sit ; vel si vidua sit, et Sanctæ Crucis sit. Canonici quoque suam proprietatem quocunque voluerint sine calumpnia deportabunt vel vendent. Hominibus autem Sanctæ Crucis sua deportare et vendere ad quæcumque loca voluerint licebit, præter ad loca illa ubi ipse guerram habebit. Canonici vero ea quæ antecessores domni Rainaudi ab ecclesia Sanctæ Crucis pro terræ defensione tenuisse cognoscebant, sibi tenendum concesserunt ; hoc est, de uxoratis hominibus de Maziaco, quorum alter, sive vir, sive mulier, domni Rainaudi erat, propter canonicos non dimittet quod in eis non capiat quicquid voluerit. Similiter et canonici, si alter eorum aut vir aut mufier ipsorum fuerit, capient in eis quicquid voluerint. In unoquoque arpento vinearum modium unum vini, si tantum ibi fuerit, et unum denarium capiet. Piscationem aquæ habehit in unaquaque ebdomada in die Veneris. Et si aliquis piscis, qui XII denarios aut plus valeat, in aqua captus fuerit, antequam vendatur sibi prius aut præposito suo ail emendum offeretur ; nisi forte canonicos aut præpositum eorum, quibus offeratur, adesse contigerit. Ad firmitatem quoque castelii sui vel terræ suæ semel in anno domnus Rainaudus habebit homines Sanctæ Crucis per VI dies ; ita tamen quod minister terræ Sanctæ Crucis homines semonebit, cum a domno Rainaudo vel suis servientibus fuerit admonitus. Quod si aliquis hominum ægritudine proprii corporis vel alia occasione detentus defuerit, tot homines in opere ponet. Quod nisi ipse fecerit, clamor inde ad ministrum Sanctæ Crucis fiet, et de rectitudine non plus quam suam legem persolvet. Quod si forte domnus Rainaudus in equitatum ire voluerit, et homines suæ terræ secum duxerit, ministro Sanctæ Crucis mandabit quatinus Sanctæ Crucis homines cum eo proficisci commoneat. Quod si aliquis hominum prædictorum ire contempserit, nisi evidens impedimentum habuerit, domnus Rainaudus ad ministrum Sanctæ Crucis clamorem inde faciet, et de rectitudine non plus quam legem hominis habebit. Nec tamen ad hujusmodi [equitatum] homines Sanctæ Crucis sine præsentia domni Rainaudi ibunt. Neque, etiamsi domnus Rainaudus præsens fuerit, secum ibunt, nisi homines suæ terræ secum duxerit. Præterea erat inter domnum Rainaudum et canonicos contentio de novem familiis quæ dicuntur de Puteo, scilicet de Aimerico, de Andrea, et de uxore Baudonis, de Garnerio, de Brunone, de Petro fratre eorum, de Manerio, de Pagano et uxore Vasleti ; de quibus in hunc modum pax convenit, ut domnus Rainaudus haberet Hamericum et Andream cum toto fructu eorum, et uxore Baudonis, cum medietate fructus eorum, quia Baudo homo Sanctæ Crucis est ; reliquos autem VI canonici cum toto suo fructu quietos haberant. Erat etiam alia controversia inter canonicos et domnum Rainaudum de hominibus de Maziaco qui extra terram Sanctæ Crucis sunt, quos omnes domnus Rainaudus suos esse debere dicebat, præter illos qui dicuntur Reges, quos sine calumnia canonici possident. Sed hæc controversia indiscussa remansit.

Ego Petrus, per Dei dispositionem Bituricensis ecclesiæ archiepiscopus, notum esse volo lam præsentibus quam futuris quod discordia, quæ erat inter canonicos Sanctæ Crucis Aurelianensis et Stephanum de Graciaco, consilio nostro et clericorum nostrorum pacificata est hoc modo. Stephanus enim, satisfaciens Sanctæ Cruci(s) pro diversis injuriis et variis oppressionibus quas ipse vel homines sui intulerant terræ Sanctæ Crucis et hominibus de Maziaco, et pro bonis canonicorum propriis, quæ ipse violenter abstulerat, dimisit consuetudinem equitatus, quam habebat in hominibus de Maziaco ; ita quod nec ipse, nec successores sui, ulterius ducant in equitatum aliquem de hominibus illis qui habitaverint in potestate Maziacensi, scilicet infra banniam, cujuscumque homines sint, sive Sanctæ Crucis sive alterius. Præterea dimisit ecclesiæ Sanctæ Crucis totam hereditatem Pastonis, quam habebat in terra Maziacensi, ut canonici habeant eam quietam in perpetuum. Homines quoque Sanctæ Crucis qui ab illa die qua hæc concordia composita est exierint de terra Maziacensi ad habitandum in alia terra, quos antea quasi suos reclamabat, dimisit, et concessit ut canonici sequerentur eos quocunque ierint, et eis ubicunque potuerint dominentur. Dimisit etiara illis totam generationem illorum hominum qui Bufeti vocantur. Hæc autem firmavit ipse juramento, et uxor ejus Ascelina, et filius ejus Rainaudus ; et milites ejus Arraudus Bicro, Stephanus Turmelli, Anexeis, Potinus de Porta, Odo de Miseri, Petrus Chanberlanus, juraverunt quod consilio vel auxilio eorum non auferentur eis. Præterea rogavit nos ut scripturæ testimonio commendaremus, et sigilli nostri impressione muniremus. Hæc autem compositio facta est mense septembri, anno ab incarnato Domino MCXLV indictione VIII, domino papa Eugenio III regnante Ludovico Francorum rege. Præsentibus clericis nostris Bartholomæo Bituricensi archidiacono, magistro Huberto archidiacono, Radulfo abbate de Casali, Stephano priore de Salis, Absalon cancellario nostro.

Ego Petrus2, per Dei misericordiam Bituricensis ecclesiæ archiepiscopus, notum fieri volo tam præsentibus quam futuris, quod cum inter canonicos Sanctæ Crucis Aurelianensis et Rainaudum de Craciaco contentio diu esset agitata pro consuetudinibus quas ipse Raimundus requirebat in terra Sanctæ Crucis de Maziaco, tandem utrique venerunta ante præsentiam nostram, et compositionem pacis, quæ utrique parti placebat, recitaverunt coram nobis in hunc modum. Scilicet quod Rainaudus et successores sui liabeant in terra Sanctæ Crucis quinque consuetudines tantum, sicut determinatæ sunt iu hac quartab, et his contenti nichil amplius exigant. Habebunt consuetudinemc vini, ita ut pro modio vini reddantur de cem et VIII sextarii tantum et denarius unus, et non cogantur homines Sanctæ Crucis deportare ad alia loca, vel vasa sua commendared. Altera consuetudo est, quod per tres tantum dies in maio erunt homines Sanctæ Crucis in fossatis, vel in reparatione munitionise castelli Craciacensis, nec ad alium locum deducentur, nec in alio tempore consuetudinem illam cogentur exsolvere, nec unquam redimere. Tertia consuetudo est quod dominus Craciacensis habebit piscationem aquarum [Sanctæ] Crucisf omni sexta fera feria, nisi tunc quando aliquis de canonicis Sanctæ Crucis in terra illa aderit. Quarta consuetudo est, quod de porcis qui jacuerintg in terra Sanctæ Crucis et currerinth per nemora Sanctæ Crucis et per nemora ipsius Rainaudi sine occasione, habebit medietatem pasmagiii ; ita quod serviens Sanctæ Crucis recipiet illosj in domo Sanctæ Crucis, præsente serviente suo, cui medietas persolvetur. Quinta consuetudo est, quod de ovibus habebit pascarium, ita quod canonici nichil ibi accipient. Dek agnis tamen anniculis nichil persolvetur. Concessit in præsentia nostra idem Rainaldus, et sacramento firmavit, quod his consuetudinibus contentus manebit, nec alias exactiones requiret, nec aliquas violencias inferet, nec in terra, nec in nemoribus, nec in aquis, nec in pratis, nec homines Sanctæ Crucis justiciabit, sed justitia totius terræ erit ecclesiæ sanctæ Crucis. Postulavit etiam a nobis ut scripto contirmaremus, et si ipse violator extiterit sentenciam super eum imponamus, nisi post monitionem capituli Sanctæ Crucis et nostram infra XL dies emendaverit. Insuper etiam ducentas libras, quas habuerat de rebus eoruml cogatur exsolvere. De matrimoniis etiam facta est mentio coram nobis. Dicebat enim Rainaldus, quod si homo suus duceret feminam Sanctœ Crucis, ita quod per servientes utriusque partis nulla inde facta esset conventio, et femina et fructus ejus sibi adquireretur per virum. E converso, si homo Sanctæ Crucis duceret feminam Rainaudi, nulla similiter præcedente conventione, et femina et fructus ejus adquireretur Sanctæ Cruci per virum. Hoc autem solum indiscussum remansit. Cetera sicut superius exposita sunt ab utrisque concessa et in perpetuum conservanda, petitione utrorumque præsentis scripti testimonio et sigilli nostri impressione firmavimus. Huic autem rei affuerunt magister Hubertus archidiaconus, Wilelmus Borbonensis archidiaconus, Constantinus decanus Mediimonasterii, magister Radulfus cancellarius, Radulfus Casalis-Benedicti et Rainaudus Sancti Sulpitii abbates, Letoldus præpositus Sanctæ Crucis, Wilelmus Malagramina, et Adam Brouins ejusdem ecclesiæ canonici, Aubertus de Castro Nantonis diaconus, Brictius Pitverensis clericus, Gimo dominus Maduni, Girvis de Maciaco, Stephanus Turmellus, Ebrardus de Salis, Rainaudus Lancelmi, Aalardus, Gislebertus Marchegais, Radulfus de Fonte, Stephanus de Cureia, Gaufridus Rabachet. Actum Bituricis anno incarnati Verbi MCLIIII, pontificatus vero nostri anno XIIII, indictione II.

Pontificalis sollicitudinis debito commonemur ut ea, quæ in nostra nosirorumve antecessorum præsentia compositione vel judicio sunt terminata et confirmata, nostræ tuicionis munimine roboremus. Eapropter ego Stephanus, per Dei providentiam Bituricencis archiepiscopus, tam præsentium quam futurorum noticiæ tradere volumus quod canonici Aurelianenses nos satis humiliter ac devote postulaverunt, ut compositionem quæ inter ipsos et Rainaldum de Craciaco super quibusdam consuetudinibus quas idem Rainaldus in terra Sanctæ Crucis de Maziaco requirebat, mediante Petro bonæ memoriæ præ lecessore nostro, tacta erat, et ab eodem Rainaldo sub religione jurisjurandi firmata, et apostolici privilegii1, quod obtutibus nostris obtulerunt, munimine corroborata, confirmaremus. Compositionis autem tenor, sicut in autentico scripto præfati antecessoris nostri propriis oculis inspeximus, talis erat : Ego Petrus, per Dei misericordiam Bituricensis ecclesiæ archiepiscopus, etc.. et sigilli nostri impressione firmavimus2. Nos itique, præfati antecessoris nostri vestigia sequentes, et devotionem quam ecclesia Aurelianensis erga nostram et nos ipsos habere dinoscitur attendentes, necnon et aspololici privilegii munimine suffulti, compositionem suprascriptam confirmamus, et sigilli nostri auctoritate fulcimus ; statuentes ut si forte præfatus Rainaldus vel successores sui nostris nostrorumve successorum temporibus pacis violatores extiterint, nisi post commonitionem nostram et capituli Sanctæ Crucis infra XL dies emendaverint, sententia super ipsos a nobis vel a successoribus nostris usque ad condignam satisfactionem imponatur, et ducentas libras quas præfatus Rainaldus de rebus ecclesiæ habuerat, cogantur exsolvere. Actum Bituricis anno ab incarnatione Domini MCLXXl pontificatus nostri anno primo.

Leos episcopus, servus servorum Dei, Anselmo, religioso præsuli sanctæ matris ecclesiæ Aurelianensis in honore Sanctæ Crucis dedicatæ, suisque successoribus in perpetuum. Convenit apostolico moderamini pia religione pollentibus benivola compassione succurrere, et poscentium animis alacri devotione assensum impertiri. Ex hoc2 enima lucri potissimum apud conditorem omnium Deumb obtinere confidimus, dumc venerabilia loca ad meliorem statum nostro fuerint amminiculo reparata ; et in hoc debemus omne studium habere, ut, quia nostris peccatis exigentibus rerum ordo nimis turbatus est, illum, in quantum possumus, Deo largentied sustentare curemus. Proinde noverit sancta et universalis Ecclesia, nostrorumque tam præsentium quam futurorum solertiae, quia vir venerabilis Anselmusf, prædictæ civitatis episcopus, adiens nostram serenitatem, obtulit præsentiæ auctoritatesg prædecessorum nostrorum, apostilicorum virorum hujus sanctæ sedis Romanæ, in quibus continebatur qualiter ei omnes res ecclesiæ ; suæ perpelualiter ad deserviendum confirmaverinth, postulans atque humiliter observansi ut nos, morem præcedentium patrum sequentes, easdem res a sanctæ fidei cultoribus sub testamentorum traditionibusj eidem ecclesiæ delegatas, regumque Francorum testamentorumk munimine promulgatas, et apostolica auctoritatel a nostris prædecessoribus pridem destinatas, similim nostræ anctoritatisn privilegio corroboraremus. Cujus nos liberalitaliso benignam petitionem gratuito favore suscipimusp, ritumqueq ducentes id agere decrivimus. Res autem quas in præsentiarum ipsa retinet ecclesia hæ sunt : Monasterium sancti Evurtii. Monasterium sancti Liphardir cum rebus quæ sunt in Pontino, et in Maconensis pago, et in Provincia ex eadem abbatia pertinentibus, quarum hæc sunt nomina : in Pontino, villa Rahis, cum omnibus sibi rebus pertinentibus. Monasterium sancti Maximini monachorum. Item capellat sancti Maximini juxta murum. Monasterium sancti Petri virorum. Monasterium sancti Petri puellarum. Monasterium sanctæ Crucis Gargogilensisu. Monasterium sancti Aviti. Capellam sancti Privati. Cellam sancti Petri Tauriacencis, sancti Saturnini, sanctæ Mariæ Draviacensis, item sanctæ Mariæ fabricatæv, sancti Johannis, sancti Marcelli, sancti Martini Crevensis, sancti Martinix quæ est prope murum ipsius civitatis, sancti Laurentii, sancti Gervasii, Puteum sancti Sigismundi, sancti Vincentii, sancti Sergii, Bucum monasterium, Bellumcampum, Screonas, Marogilum, Prisciniacum, cum rebus omnibus ad prædicta monasteria et ad cellas pertinentibus. Sunt etiam hæ villæ : Silviniacus, Pelveriusy, Bullus, Manciacusz, Rofiacus, Cemonus, Castellanus, Veleres mansiones, et Novavilla, Liminiacus, Buxiacus, Nemaus, Cacionusa, Cambonus, Baverdonusb, et alodus quem Karolus Imperator serenissimus Theodrado dedit ad propriumc, et idem Theodradus memoratæ delegavitd ecclesiæ, et res cum mancipiis quas Deotimius et Agius ceteriquee Dei fideles eidem contuleref ecclesiæ. Res vero quas ipse venerabilis Anselmus episcopus a Radulfo rege recipiens stipendiis fratrum ejusdem ecclesiæ delegavit hæsunt : Clepiacus, Trienaus, Lauriacus, cum omnibus ad eas pertinentibus. Res autem quas jamdictus imperator Karolus eidem reddidit ecclesiæ, et postea gloriosus rex Ludovicus suo confirmavit præcepto hæ sunt : Basilicas, Ulmetus, Perpetiacusg, Geveniolus, Mariggillush, Lidiacus, Cadonnusi, cum villis ad se pertinentibus, Buxerola, Vienna, Viennaj, Limogilo, Silviniaco, cum aliis rebus et mancipiis ad easdem villas pertinentibus. Res etiam quas Karlomannus rex eidem ecclesiæ reddidit sunt hæ : In pago Biturico villa quæ vocatur Caltesius, et altera quæ vocatur Marsiacus. In pago Nervernensik ad eandem Caltesiaml pertinens, sive Pauliacum, cum omnibus longe lateque aut prope positis rebus, ad prædictas villas pertinentibus, et familia utriusque sexus. In pago etiam Blesiacom, villa quae vocatur Curtisn cum omnibus ad eam pertinentibus. Memoratas igitur cellas, monasteria, et villas, cum nonis et decimis quas ipsa ecclesia de comitatu et de aliis villis, quæ, in beneficio continentur, accipere consuevit, seu alias res cum rebus omnibus et mancipiis ad se pertinentibus, quas modo et tunc jure et legaliter ipsa tenebat ecclesia, apostolico nostræ auctoritatis ritu per hoc nostræ altitudinis scriptum eidem denuo confirmamus ecclesiæ, ut hac hujus apostolicæ sedis immunitate præfatus pontifex et futuri sæpedictæ ecclesiæ præsules per omnia et in omnibus quæ sibi necessaria fuerint utantur, suaque defendant, et liberam exinde et ex aliis rebus quæ eidem ecclesiæ a fidelibus Dei conlatæ sunt habeant potestatem. Obtulit interea jamdictus venerabilis præsul Aurelianensis ecclesiæ obtutibus nostris auctoritatemo immunitatis regum videlicet atque imperatorum, in qua eral insertum quod ipsi reges Francorum videlicet matrem ecclesiam, cui auctorep Deo ipse venerabilis episcopus præest, subq suo ipsius munimine ac devotioner consistere fecissent, et eorum immunitate auctoritatiss hactenus ab inquietudine judiciariæ protestatis eadem munita ac detensa fuisset ecclesia. Ob rei tamen firmitatem postulavit nos jamdictus venerabilis episcopust ut, sanctorum patrum morem sequendo, nostræ immunitatis privilegium eidem fieri censeremus ecclesiæ. Cujus petitionibus iterum libenter annuimus, et sanctorum patrum gesta roborando, hoc nostræ immunitatis privilegium sub interdicto apostolicæ constitutionis pro divini cultus amore et sanctæ religionis stabilitate adu ipsam Sanctam Sedem fieri decrevimus : perquod præcipimus atque jubemus ut nullus judex publicus vel quilibet ex judiciaria potestate tam præsentium quam futurorum in ecclesias aut loca seu reliquas possessiones quas moderno tempore in quibuslibet pagis vel territoriis juste et legaliter memorata tenet ecclesia, nec in eas res quæ deinceps a catholicis eidem conlatæ fuerint ecclesiæ, ad causas audiendas, vel freda aut tributa theloneaque exigenda, aut mansiones vel paratas faciendas, aut fidejussores tollendos, aut homines ipsius ecclesiæ tain ingenuos quam servos super terram ipsius commanentes distringendos seu alias redibitiones aut inlicitasv occasiones nostris et futuris temporibus aggredi audeat, neque ea quæ supra memorata sunt exigere penitus presumat ; sed liceat præfato præsuli suisque successoribus res prædictæ ecclesiæ, cum monasteriis, cellis, villis sibi subjectis, et rebus omnibus vel hominibus ad se pertinentibus vel aspicientibus, una cum telonei medietate et porta Farysiacax, sicut in præceptis regum continetur Francorum, vel etiam nonis et decimis de quibuscunque locis vel pagiss ibi pertinentibusy atque immunitatis nostræ defensione, remota totius judiciariæ potestatis inquietudine, quieto ac libero ordine possidere, atque pro incolumitate nostra seu etiam totius regni stabilitate et liujus Romanæ Sedis, nobis a Deo commissæ ejusque clementissima miseratione per immensum conservandi statuz una cum clero et populo sibi subjecto Dei immensam jugiter exorare clementiam et quicquid de præfatis rebus ecclesiæ jus fisci exigere poterat, in integrum eidem stabilimus ecclesiæ scilicet ut perpetuo tempore in eodem loco Deo famulantibus ad peragendum Dei servitium aucmentuma sit et supplementum. Et quia nostra sunt periculosa tempora, in quæ fines seculorum devenerunt, in quibus habundante iniquitate multorum refrigescitb karitas, eam auctoritatis prærogativam præfatæ matris ecclesiæ clero vel populo constituere et ordinare placuit, ne violentia secularis pote itiæ in succedendis præsulibus vim eis aliquam causa propinquitatis, seu turpisc lucri gratia, vel temeritatis arrogantia, inferre præsumat ; sed quem vel minima pars saniori consilio secundum Deum pro vitæ merito et sapiente doctrina sive ex ipsa provincia seu ex alia circumquaque posita eligere maluerit, hunc talem in pontificali cathedra subrogandum nulla judiciaria potestas contradicere possit. Illud etiam sub anathematis obligatione per illam auctoritatem quam Dominus noster Jesus Christus in beatod Apostolorum principe principibus tradidit Ecclesiæ, excommunicamus atque interdicimus, et ejusmodi privilegium apostolica interdictione æternaliter in eadem sede permanere decernimus, ut nulla omnino persona, videlicet vel quilibet causa adipiscendi pontificatus, seu quispiam adeptoe honoris donativo gratia adquisitionis tanquam ad se privata utilitate efficacius pertinentis, res ad eandem sanctam matrem ecclesiam pertinentes, ecclesias, villas, vel reliquas possessiones quas in præsentiarum sub suo retinet dominio vel ex hoc adquirere poterit, contradere vel alienare audeat, seu quisquamf secularisg potentiæ temerariæ cupiditatis exercens tyrannidem, easdem invadendo usurpare vel suis usibus vindicare præsumat. Videntes etiam tanti viri reverentiam multamque ingenitæ benignitatis modestiam, hanc auctoritatis manum petenti contulimus ut quicquid suis vel propriæ sedis vel monasteriorum circumquaque positorum congregationibus scripto bonæ voluntatis delegaverit, per successorum tempora inconvulsamh vigens, a nemine violari possit. Illud quoque nostro huic privilegio interseri placuit, ut si aliquis per retroacta annorum curricula usque ad hoc nostræ providentæ tempus aliquid ex rebus vel mancipiis jamdictæ ecclesiæ quolibet malo aut perverso ingenio, vel persecutione aliqua imminentei, seu qualibet tarditate vel negligentia interveniente, invadendo vel subtrahendo abstulit, vel si quilibet ex prædictæ ecclesiæ mancipiis quocunque malo ingenio a servitio ipsius se occultavitj, aut fuga lapsus substraxitk, et hoc prælatus ipsius ecclesiæ vel suil successores una cumsuism et testibus idoneis probare potuerint, ita per hoc altitudinis nostræ testamentum approbent, et in integrum quæ sua fuerint ipsa recipiat ecclesia sine alicujus contradictione vel intermissione potestatis. Verum ut hæc omnia firmius teneantur, quicunque exsequutoresn hujus nostræ auctoritatis, quam illi sanctæ matri ecclesiæ stabilivimus, et ejus in bono adjutores extiterint, hos, quantum nobis potestas a Deo per beatum Petrum collata est, sicut sanctæ Ecclesiæ cultoreso absolvimus. Illos vero qui contrarii quolibet modo extiterint, sub anathematis vinculo, nisi resipuerint, usque in diem Domini obliguamus. Pax et gratia Christi observantibus multiplicetur. Scriptump Theodori, notarii et subdiaconiq santæ Romanæ Ecclesiæ in mense januario, indictione undecima. Bene valete. Datum V idus januarii, per manum Nicholai primicerii Summæ Apostolicæ Sedis anno Deo propitio pontificatus domini nostri Leonis pontificis et universalis sextir papæ in sacratissima sede beati Petri apostoli tertio, in mense et indictione undecimas.

Benedictus episcopus, servus servorum Dei, Arnulfo, religioso præsuli sanctæ matris Aurelianensis ecclesiæ in honore Sanctæ Crucis dicatæ suisque successoribus in perpetuum. Convenit apostolico moderamini3 etc... 1 et alii Dei fideles eidem contulere ecclesiæ. Res autem quas jamdictus imperator Karolus eidem reddidit ecclesiæ et postea gloriosus rex Ludovicus, etc... 2 villa quæ vocatur Curtis, quam nuper sæpedictæ ecclesiæ Odo comes reddidit, consentiente Hugone duce Francorum, cum omnibus ad cam pertinentibus. Beneficium etiam quoddam Gauzfredi comitis, in quibuscunque pagis vel provinciis situm sit, quod idem Ugo Arnulfo, ejusdem ecclesiæ præsuli, consentiente eodem Gauzfredo, reddidit. Memeratas igitur cellas, monasteria, et villas, cum nonis et decimis quas ipsa ecclesia de comitate, etc... 3 vel suis usibus vindicare præsumat, quatinus ab ejusdem dominatonis famulitio easalienando subtrahat, et hæc ipsa in posterum perdere debeat, neque eas res quas ejusdem præsulis tempore clerus ipsius ecclesiæ in propriam substantiam nominativa destinatione segregatas retinet, quispiam deinceps ulla ratione extorquere præsumat. Videntes etiam tanti viri reverentiam, etc... 4 in diem Domini obligamus.

Alexander episcopus, servus servorum Dei, canonicis Sanctæ Crucis Aurelianensis in perpetuum. Inter cetera quæ generalis cura et dispensatio apostilici moderaminis amministrat, quæ de rebus ecclesiasticis et præsertim canonicis ordinibus salubriter statuta et ordinata sunt, apostolicis corroborari decretis proculdubio auctoritati convenit et pietati. Considerantes igitur æquitatem vestræ postulationis, videlicet ut jura canonicæ vestræ, quatinus deinceps illæsa atque inviolata permaneant, nostro privilegio muniremus, petitionibus vestris benivola consessione annuendum esse providimus. Intelleximus enim diu inter vos habitas malas consuetudines, tum vestro labore, tum studio et benivolentia episcopi vestri tandem esse resecatas, et, ne ulterius resurgendi occasionem aut licentiam habeant, auctorabili censura cohibitas, vota vestra probabili desiderio concepisse et apud apostolica limina quæsivisse. Flexi igitur vestris precibus, et interventu confratris nostri Rainerii, vestri videlicet episcopi, per directam ad nos super hac re epistolam exorati, canonicam vestram cum omnibus sibi pertinentibus in tuitionen Apostolicæ Sedis accepimus, rationabiliter confirmantes et corroborantes ut ea quæ supra memoratus episcopus vester vestris petitionibus de bonis decaniæ1 ad communem usum fratrum annuit atque concessit, rata et indissolubili semper stabilitate permaneant, ita ut nemo unquam aut inde avellere, aut contra voluntatem fratrum suis usibus mancipare, aut in his seu in aliquibus rebus malas consuetudines revocare, vel ad detrimentum fratrum in præfata canonica aliquid inducere vel prave moliri audeat. Similiter etiam de cetero concedimus et confirmamus eidem canonicæ vestræ quæcunque bona tam in rebus mobilibus quam immobilibus nunc juste habet aut in posterum, Deo annuente, habitura est : quatinus ab omni humana infestatione libera atque secura, cum omni quiete ea teneat atque possideat, salva tamen reverentia præscripti episcopi. Ut igitur hæc semper inconvulsa illibataque permaneant, apostolica auctoritate interdicimus ut nulla unquam persona secularis aut ecclesiastica quicquam quod his contrarium sit in eadem canonica inducere seu moliri audeat, nec quicquam de bonis prælibatæ decaniæ aut aliqua alia sibi adtinentia bona invadere vel disperdere aut inde alienare præsumat. Si quis autem contra hujus nostræ sanctionis decreta temerario ausu venire temptaverit, usque ad dignam satisfactionem anathematis laqueo se irretitum noverit. Qui vero hæc eadem fideli devotione observare curaverit, divinæ remunerationis gratiam et apostolicæ benedictionis hic et in futurum consequatur habundantiam.

Data LateranisXIII kalendas maii1, per manus Petri, Sanctæ Romanæ Ecclesiæ presbyteri cardinalis ac bibliothecariianno XII pontificatus domni secundi Alexandri papæ indictione XI.

Eugenius episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis canonicis ecclesie Sancte Crucis Aurelianensis tam presentibus quam futuris canonice substituendis imperpetuum. Sicut irracionabilia poscentibus negari debet assensus, sic justa petentium votis benigna debemus assensione concurrere. Eapropter, dilecti in Domino filii, venerabilis fratris nostri Manasse, episcopi vestri, precibus inclinati, postulationes vestras, quantum cum Deo potuimus, clementer admisimus, et predictam ecclesiam Sancte Crucis, in qua divino mancipati estis obsequio, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et presentis scripti privilegio communimus ; statuentes ut quascunque possessiones, quecunque bona eadem ecclesia in presenciarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largicione regum vel principum, oblacione fidelium, seu aliis justis modis, Deo propitio, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant ; in quibus hec propriis duximus exprimenda nominibus : ecclesiam sancte Lete, ecclesiam sancti Martini de Area, ecclesiam Laurencii et sancti Germani de Erellis, ecclesiam de Noëmio, ecclesiam de Naym, ecclesiam de Tremulo vico, ecclesiam de Trigano, ecclesiam de Loriaco, ecclesiam de Area Bachi, ecclesiam de Terminiaco, ecclesiam de Ruverio1, ecclesiam de Solgiaco, ecclesiam de Marzeio, ecclesiam de Villamarcii, ecclesiam de Nidis, ecclesiam de Giminiaco, ecclesiam de sancto Martino supra Lygeritum, et ecclesiam sancti Stephani que infra claustrum Sancte Crucis sita esse dignoscitur. In territorio Stampensi, ecclesiam de Urmeto, et ecclesiam de Fontanis. In territorio Bituriensi ecclesiam de Marziaco2, ecclesiam de Puteolis, et ecclesiam de Calteio. Prohibemus quoque ut in predictis ecclesiis, vel ab earum presbyteris, archidiaconi sive archipresbyteri exactiones indebitas facere minime audeant. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat prefatam ecclesiam temere perturbare, aut ejus possessiones auferre vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare, sed omnia integra conserventur eorum pro quorum gubernatione et sustentatione concessa sunt usibus omnimodis profutura, salva episcopi vestri canonica justicia et reverencia. Si qua igitur in futurum ecclesiastica secularisve persona hanc nostre constitucionis paginam sciens contra eam temere venire temptaverit, secundo terciove commonita, nisi presumpcionem suam satisfactione congrua emendaverit, potestatis honorisque sui dignitate careat reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et Domini redemptoris nostri Jhesu Christi aliena fiat atque in extremo examine districte ulcioni subjaceat. Cunctis autem eidem loco sua jura servantibus sit pax Domini Nostri Jhesu Christi, quatinus et hic fructum bone actionis percipiant, et apud districtum judicem premia eterne pacis inveniant. Amen. Amen.

† Ego Eugenius, catholice Ecclesie episcopus subscripsi.

† Ego Hymarus, Tusculanensis ecclesie episcopus subscripsi.

† Ego Nicholaus, Albanensis episcopus ss.

† Ego Hubaldus, presbyter cardinalis tituli sancte Praxedis ss.

† Ego Nicholaus, presb. card. tit. sancti Ciriaci ss.

† Ego Albertus, presb. card. tit. sancte Anastasie ss.

† Ego Julius, presb. card. tit. s. Marcelli ss.

† Ego Hubaldus, presb. card. tit. S.Crucis in Hierusalem ss.

† Ego Guido, presb. card. tit. Pastoris ss.

† Ego Otto, diaconus card. s.Georgii ad velum aureum ss.

† Ego Octavianus, diac. card. s. Nicholai in carcere Tullianoss.

† Ego Gregorius, sancti Angeli diac. card. ss.

† Ego Astaldus, diac. card. s. Eustachii ss.

† Ego Guido, diac. card. s. Marie in Porticu ss.

† Ego Jacinctus, diac. card. s. Marie in Cosmydin ss.

† Ego Johannes, diac. card. sanctorum Sergii et Bacchi ss.

Datum Ferentini, per manum Bosonis, sancte Romane Ecclesie scriptoris III idus februarii, indictione XIIII, incarnationis dominice anno Mº Cº Lº, pontificatus vero domni Eugenii III pape anno VI^e.

Eugenius episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri Manasse, Aurelianensi episcopo, ejusque successoribus canonice substituendis in perpetuum. Quotiens illud a nobis petitur quod rationi et honestati convenire videtur, animo nos decet libenti concedere, et petentium desideriis congruum impertiri suffragium. Eapropter, dilecte in Christo frater, tuis justis postulationibus benignum impertientes assensum, omnem libertatem seu immunitatem tibi tuisque successoribus a karissimo filio nostro Ludovico, illustri Francorum rege, concessam, et scripti sui munimine roboratam, Sedis Apostolicæ auctoritate firmamus, et perpetuis temporibus ratam manere sancimus ; ut videlicet post tuum tuorumve successorum decessum, aliquid ferreum sive ligneum in episcopalibus domibus regales ministeriales nullatenus capiant1 ; cum vero episcopatus Aurelianensis vacaverit, nullam exactionem vel talliam in terra ipsius episcopatus, nisi quæ statutis temporibus debetur episcopo, facient. Quæ nimirum tallia numerum sexaginta librarum illius monetæ non debet excedere. Præterea quascunque possessiones, quæcunque bona in præsentiarum juste et canonice possides, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis Deo propicio poteris adipisci, firma tibi tuisque successoribus et illibata permaneant ; in quibus hæc propriis duximus exprimenda vocabulis : abbatiam sancti Maximini, abbatiam sancti Evulcii, abbatiam de Balgrantiaco, ecclesiam sancti Lefardi Maudunensis, ecclesiam sancti Verani Jargogilensis, ecclesiam sancti Georgii Priverensis, ecclesiam sancti Petri virorum, ecclesiam sancti Petri puellarum, ecclesiam sancti Aviti, ecclesiam sancti Petri Maudunensis, ecclesiam de Craventiaco, ecclesiam de Ingrana, castrum Piveris, castrum Maudunense, castrum Gargogilense, Ingranam cum pertinentiis suis, Marolium cum pertinentiis suis, Piverum vetus cum pertinentiis suis, villam Strepeti cum pertinentiis suis, decimam de Craventiaco cum atrio, terram episcopi Aurelianensis quæ Martireium vocatur, teloneum Aurelianis, ecclesiam de Soliaco, ecclesiam de Rivo Morentini, ecclesiam de Firmitate Ebrani et ecclesiam de Corneliaco, atque villam quæ Bullum vocatur. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat præfatam ecclesiam temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, seu ablatas retinere, minuere, vel aliquibus perturbationibus fatigare ; sed omnia integra conserventur eorum, pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura, salva Sedis Apostolicæ auctoritate. Si qua igitur etc... 1 cunctis autem eidem loco justa servantibus etc... 2

† Ego Eugenius, Catholicæ Ecclesiæ episcopus subscripsi.

† Ego Ymarus, Tusculanus episcopus ss.

† Ego Nicholaus, Albanus episcopus ss.

† Ego Hubaldus, presbyter cardinalis tituli s. Praxedis ss.

† Ego Nicholaus, presb. card. tit. s. Ciriaci ss.

† Ego Aribertus, presb. card. tit. s. Anastasiæ ss.

† Ego Julius, presb. card. tit. s. Marcelli ss.

† Ego Wido, presb. card. tit. Pastoris ss

† Ego Otto, diaconus cardinalis s. Georgii ad velum aureum ss.

† Ego Octavianus, diac. card. s. Nicholai in carcere Tulliano ss.

† Ego Gregorius, diac. card. s. Angeli ss.

† Ego Hitaldus, diac. card. s. Eustachii ss.

† Ego Guido, diac. card. s. Mariæ in Porticu ss

† Ego Jacinctus, diac. card. s. Mariæ in Cosmydyn ss.

† Ego Johannes, diac. card. sanctorum Sergii et Bachi ss.

Datum Ferentini, per manum Bosonis, sanctæ Romanæ ecclesiæ scriptoris IIII idus februarii, indictione XIIII, incarnationis dominicæ anno MCL, pontificatus vero domni Eugenii papæ III anno sexto.

Innocentius episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri Heliæ, Aurelianensi episcopo, ejusque successoribus canonice substituendis in perpetuum. Licet universis fidelibus debitores ex injuncto nobis a Deo apostolatus officio atque benivolentia existamus, illis tamen personis propensiore cura nos convenit providere, quas ad beati Petri obsequia devotiores ac promptiores esse cognoscimus. Nec dubium quod si suscepti regiminis gubernacula cogitamus, sic ut patres in Dei populo dicimur, ita nichilominus effectu operis comprobari debemus. Hoc nimirum intuitu, venerabilis frater Helia episcope, quem utique propriis tanquam beati Petri manibus in episcopum, Domino cooperante, promovimus, tuis desideriis clementer annuimus, et personam tuam cum bonis quæ in præsentiarum legitime possides, aut in futurum rationabilibus modis Deo propitio poteris adipisci, sub beati Petri tutelam protectionemque suscipimus, et præsentis scripti pagina communimus, et tam in abbatia sancti Maximini quam in aliis abbatiis atque omnibus ecclesiis tuæ dyocesis jus episcopale, sicut prædecessores tui antiquitus habuerunt, tibi nichilominus confirmamus. Bona quoque Aurelianensis ecclesiæ, quæ absque utilitate Ecclesiæ constat esse distracta, ad jus atque dominium ejus præcipimus revocari. Tua itaque, frater karissime, interest religionem atque honestatem in ecclesiis tui episcopatus statuere, et statutam auxiliante Domino propagare, atque ydoneis personis ecclesiastica beneficia impertiri. Juxta patrum quoque decreta et canonicas sanctiones1, in Aurelianensi ecclesia nullum in decanum vel archidiaconum eligi nisi presbyterum vel diaconum, patiaris. Nulli ergo omnino hominum fas sit super hac nostra concessione vel confirmatione vos temere perturbare, aut aliquam vobis exinde diminutionem vel contrarietatem inferre. Si quis autem ausu temerario id attemptare præsumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus incurrat et excommunicationi subjaceat. Conservantes autem hæc, eorundem apostolorum benedictionem et gratiam consequantur. Amen. Amen. Data Laterani XVII kal. maii.

Anastasius episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis S[tephano] decano et aliis canonicis Aurelianensis ecclesie1 salutem et apostolicam benedictionem. Que a fratribus nostris episcopis rationabili providentia statuuntur in sua debent stabilitate persistere, et ne futuris temporibus aliquorum temeritate turbentur, Apostolice Sedis munimine convenit roborari. Quocirca, dilecti in Domino filii, concessionem decem librarum in oblatione altaris et calicis, quam venerabilis frater noster Manasses, episcopus vester, vobis pro recompensatione reddituum illius terre fecit, quam ipsius consensu in pago Pitverensi, tam in castro, quam juxta castrum, pretio centum librarum a Britello emistis, quemadmodum in ipsius fratris nostri scripto continetur, vobis et per vos ecclesie vestre auctoritate apostolica confirmamus, et concessionem ipsam futuris temporibus ratam et inconvulsam decernimus permanere. Nulli ergo omnino hominum liceat prefatam concessionem temere perturbare, seu quibuslibet molestiis fatigare. Si quis autem id attemptare presumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Laterani IIII idus januarii.

Adrianus episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri Manasseo, Aurelianensi episcopo, salutem et apostolicam benedictionem. Quociens reges et principes seculi liberalitate sua sacrosanctis ecclesiis aliquas immunitates indulgent, et ad id divinitus inspirantur, quod ad honorem Dei et libertatem ecclesiarum et salutem animarum suarum noscitur provenire, ab ore nostro eos prosequi nos oportet, et quod ab eis laudabiliter gestum fuerit, auctoritate apostolica roborare ut, his quæ bene gesta sunt hinc auctoritate regum hinc munimine sacerdotali firmatis, omnis malignandi et turbandi aditus pravorum audaciæ in posterum obstruatur, et Ecclesia Dei sub omni pace donata libertate lætetur. Karissimus autem in Christo filius noster L[udovicus], illustris Francorum rex, divinæ legis amore succensus, pro salute sua et regni, exactiones quasdam, quas in possessionibus et hominibus Aurelianensis ecclesiæ, necnon episcopalibus domibus, tam ipse quam antecessores ipsius et ministri eorum in decessu pontificum consueti fuerant exercere, divina inspiratione remisit, et ne successorum suorum aliquis quæ ab eo remissa sunt processu possit temporis usurpare, assertionis suæ scripto munivit. Quapropter et nos, devotionem et pium opus illius favore debito prosequentes, libertatem seu immunitatem ipsam auctoritate apostolica confirmamus, et ratam et inconcussam perpetuis temporibus decernimus permanere. Datum Laterani III kal. martis.

Alexander episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis decano et capitulo Aurelianensi salutem et apostolicam benedictionem. Pro ecclesiarum incremento pariter et augmento sollicite debemus satagere, et earum rationabiles constitutiones et consuetudines conservare. Suggestum est siquidem nobis quod in ecclesia vestra communiter est statutum ut nullus canonicorum vestrorum de beneficiis ecclesiæ ultra XX et V solidos annuatim recipiat, nisi qui fuerit in ejusdem ecclesiæ servitiis assiduus. Quam utique constitutionem, salvis præbendis quas in eadem ecclesia Cluniacense monasterium aut alia religiosa domus antiquitus habuit, ratam et firmam habentes, eam auctoritate apostolica confirmamus, et robur de cetero perpetuæ firmitatis tenere sancimus, statuentes ut nulli omnino hominum liceat hanc paginam nostræ confirmationis infringere, vel ei aliquatenus contraire. Si quis autem hoc attemptare præsumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Beneventi II kal. julii.

Alexander episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri episcopo et dilectis filiis universo capitulo ecclesiæ Sanctæ Crucis Aurelianensis salutem et apostolicam benedictionem. Quociens aliqua digna memoria ad Apostolicæ Sedis præsentiam perferuntur, justum est et rationi conveniens quod ea literarum fidei commendentur, ut habeat secutura posteritas quid de gestarum rerum teneat veritate. Inde est quod universitati vestræ præsentium significatione volumus innotescat quod dilectis filiis nostris Herberto, ecclesiæ vestræ archidiacono, Guarino archipresbytero, et Gilone milite de Loriaco, in nostra præsentia constitutis, post multam commonitionem nostram idem Gilo, de Arebrachio et de Loriaco ecclesias, quas ex prava et antiqua illa consuetudine jure hereditario possidebat, libere et absolute in nostris manibus refutavit, et universo juri, quod in eis se habere dicebat, penitus abrenuncians, ipsas tactis coram nobis sacrosanctis evangeliis abjuravit, et liberas in posterum ecclesiæ vestræ reliquit. Datum Senonis XIII kal. augusti.

Innocentius episcopus, servus servorum Dei, venerabilibus fratribus G[aufrido] Carnotensi, Apostolicae Sedis legato, et St[ephano] Parisiensi episcopis, salutem et apostolicam benedictionem. Noverit vestra dilectio quoniam Gofredus de Vico novo nuper ad nos veniens, in presentia fratrum nostrorum, jurejurando firmavit quod, salva fidelitate carissimi filii nostri Ludovici, Francorum regis, ligium hominium faciet dilectis filiis nostris St[ephano] subdecano, Si[moni] preposito, et aliis cognatis et nepotibus Archembaldi bone memorie Aurelianensis subdecani, qui hoc recipere voluerint, et tam ipsis quam omnibus aliis qui cum eodem deffuncto fuerant exulati, vitam et membra et bona jurabit, et cum eo meliores de cognatione ipsius eandem securitatem jurabunt, hoc etiam addito quod fideliter laborabit quatinus Henricus similiter juret idem et faciat, et utique Aurelianensi ecclesie, quam graviter leserunt, satisfaciet. Preterea Herveus de Viconovo, Hugo, nepos ejus, et Thebaldus Hervei ; et cum eo tot milites ut centesimum numerum compleant, et centum XL de melioribus burgensibus urbis Aurelianensis, quos ad hoc poterunt invenire, predicti Archembaldi subdecani parentibus hominia facient. Quod si Henricus hoc jurare noluerit, predictus Gosfredus hoc per se nihilominus faciet adimpleri. Deinde vero proxima omnium sanctorum festivitate nostro se conspectui presentabunt, penitentiam quam eis injungere voluerimus fideliter suscepturi, tunc per nos ab excommunicationis vinculo absolvendi. Denique prefatus Steph[anus] subdecanus et Sy[mon] prepositus mortem jamdicti Archembaldi recolende memorie eidem Gosfredo in conspectu fratrum nostrorum pro Dei amore misericorditer indulserunt ; et hoc ipsum facient aliis militibus, ejusdem Stephani interfectoribus, qui Aurelianensi ecclesie et parentibus interfecti satisfaciant. Verumtamen ipsi omnes interim extra ecclesiam et in penitentia erunt, et si quem eorum ad extremum vite venire contigerit, et absolutio ab excommunicatione et viaticum non negabitur. Volumus autem ut pro his, qui Ecclesiæ satisfecerint, Aurelianensis ecclesia ulterius a divinis non cesset officiis. Si qui autem de eisdem interfectoribus se ab ipsa satisfactione subtraxerint, donec in terra de speciali dominio gloriosi filii nostri Lud[ovici] Francorum regis, in ipso Aurelianensi episcopatu manserint, tota civitas et archidiaconatus Stephani de Garlanda usque ad eorum satisfactionem a divinis vacet officiis. Ideoque sollicitudini vestre mandamus ut, quia status terræ notior vobis existit, de modo satisfactionis et absolutione ecclesiæ, quæ sub interdicto tenetur, vice nostra providere curetis. Data Pisis VI idus januarii1

Alexander episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis capituli ecclesiæ Sanctæ Crucis Aurelianensis, salutem et apostolicam benedictionem. Injunctæ nobis amministrationis officio et pontificalis sollicitudinis debito commonemur, ut ea, quæ compositione vel judicio sunt terminata, apostolicæ tuitionis munimine roboremus, et perpetuæ firmitatis robore fulciamus. Eapropter, vestris justis postulationibus gratum impertientes assensum, compositionem1 quæ inter vos et Rainaldum de Cracciaco super quibusdam consuetudinibus quas idem R. in terra ecclesiæ vestræ de Maziaco requirebat, mediante ven. fratre nostro P[etro], Bituricensi archiepiscopo, de beneplacito et assensu utriusque partis facta est et data, hincinde fide firmata, sicut in autenticis scriptis exinde factis continetur, auctoritate apostolica confirmamus, et, ut futuris temporibus inviolabiliter observetur, eam præsentis scripti patrocinio communimus, statuentes ut nulli omnino hominum liceat hanc paginam nostræ constitutionis infringere, vel ei aliquatenus contraire. Si quis autem hoc attemptare præsumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Benevenli XVIII kal. januarii.

Alexander episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis Hu[goni] decano et capitulo Sanctæ Crucis Aurelianensis salutem et apostolicam benedictionem. Justis petentium desideriis dignum est nos facilem præbere consensum, et vota quæ a rationis tramite non discordant, effectu sunt prosequente complenda. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus grato concurrentes assensu, de Firmitate Habreni, de Brien[one], de Acheriis, de Andeglo, sancti Victoris, et de Ussello ecclesias, cum universis pertinentiis suis, sicut eas venerabilis frater noster M[anasses], Aurelianensis episcopus, vobis et ecclesiæ vestræ rationabiliter noscitur contulisse, vobis et per vos eidem ecclesiæ auctoritate apostolica confirmamus, et præsentis scripti patrocinio communimus, statuentes ut nulli omnino bominum liceat hanc paginam nostræ confirmationis infringere, vel ei aliquatenus contraire. Si quis etc... 1 Datum Verulis VII idus aprilis.

Joannes Neapolitanus, indignus presbyter cardinalis, carissimis amicis Hu[goni] decano et universo capitulo Aurelianensis ecclesiæ salutem et sincerum amorem. Nos diligentes honorem vestrum et ecclesiæ vestræ loqnti sumus cum Domino Papa, ut non gravaret vos vel ecclesiam vestram, nec cogeret mutare in aliquo consuetudines vestras. Ipse autem respondit nobis sic, dicens : « Nos quidem non possumus facere quin rogali aliquando rogemus ; et sæpius etiam præcipimus ad instantiam multorum, quibus negare non possumus quin faciamus pro eis. Sed nolumus quod, propter preces nostras vel præcepta, Aurelianensis ecclesia vel alia quælibet facial contra consuetudines suas, et præsertim contra illas quas juramento firmavit. » Cum ergo interrogaremus eum si vellet quod hoc vobis scriberemus, præcepit quod verbum suum literis nostris vobis aperiremus. Noveritis ergo quia hæcest voluntas ejus quoniam, si pro aliquo vos rogaverit vel præceperit quod sit contra consuetudinem vestram, non gravabit eum si vos non satisfeceritis ei. Hoc quidem de conscientia sua vobis scribimus ex parte sua, et super hoc testes vobis sumus, et semper, quotiens oportuerit, erimus.

In nomine sanctæ et individuæ Trinitatis, Karolus, gratia Dei rex. Si petitionibus sacerdotum pro quibuslibet ecclesiasticis necessitatibus aures nostras pulsantium libenter annuimus, et eas cum Dei auxilio ad effectum perducimus, id nobis ad æternæ remunerationis præmia capessenda profuturum liquido credimus. Igitur notum esse volumus sagacitati fidelium nostrorum, præsentium videlicet et futurorum, necnon successorum nostrorum, quia adiens serenitatem nostram Jonas, Aurelianensis episcopus, innotuit nobis qualiter olim, peccatis præpedientibus, domus Dei quæ in eadem urbe in honore sanctæ et vivificæ Crucis Deo est dicata, ubi manus Domini apparuit, adeo humiliata et rebus sit exinanita, ut et tessaurus ipsius ecclesiæ a christianissimis principibus Deo oblatus, et quædam instrumenta cartarum, per quæ res et mancipia eidem ecclesiæ fuerint delegatæ, diversorum casuum eventibus magna ex parte deperierint, necnon, paupertatis causa præpediente, divini cultus officium miserabiliter fuerit destitutum, et in eadem miserabili collapsione imo destitutione tamdiu ipsa perstiterit domus, donec, inspirante Deo, Domnus attavus noster bonæ memoriæ Karolus, sive etiam genitor noster sanctæ memoriæ Ludovicus, nobilissimus orthodoxus imperator, cellas quasdam juris ejusdem episcopii cum rebus aliis per intercessionem piæ recordationis aviæ nostræ Hildegardis reginæ eidem reddiderit ecclesiæ, quibus ipse sanctus amminiculatus locus libere atque inexcusabiliter divinæ nunc famulatur potentiæ. Postulavit itaque nobis ut de eisdem cellis et rebus, sive quas memoratus avus noster, sive genitor noster eidem reddiderunt ecclesiæ, necnon et de bis quas ante ipsam redditionem jure et legaliter memorata tenebat et possidebat ecclesia, nostræ auctoritatis præceptum circa ipsum sanctum locum firmitatis gratia fieri decerneremus, per quod firmius et securius prædictas res modernis futurisque temporibus ipsa teneat et possideat atque defendat ecclesia. Cujus petitioni ob amorem Dei et reverentiam ipsius sancti loci libenter annuimus, et hoc præceptum auctoritatis nostræ circa ipsum sanctum locum fieri censuimus, per quod jubemus eas cellas et res et mancipia, cum omnibus ad se pertinentibus vel aspicientibus, quæ moderno tempore juste et legaliter ipsa tenet ecclesia, sive eas quas idem avus noster et genitor noster eidem reddiderunt ecclesiæ, necnon et ea quæ antea in jure ipsius episcopii consistebant, firmiter atque inviolabiliter per hanc nostram auctoritatem ipsa teneat atque defendat ecclesia. Hae sunt autem cellæ et res quas idem avus noster, et genitor noster postea, eidem reddidit ecclesiæ : cellam sancti Evurcii, sancti Aviti, sancti Maximini, — item monasterium sancti Maximini non procul ab eadem urbe consistens, ubi a militibus Christi modo sub sancto et religioso vivitur ordine, — sancti Privati, sancti Petri Tauriacensis, sancti Saturnini, sanctæ Mariæ Draviacensis, sancti Liphardi, sanctæ Crucis Gargogilensis, sancti Johannis, sancti Marcelli, sancti Martini Crevensis, item sancti Martini quæ1 est prope murum ipsius civitatis, sancti Laurentii, sancti Gervasii, Puteum sancti Sigismundi, sancti Vincentii, sancti Sergii, sancti Petri virorum, sancti Petri puellarum, Buccum monasterium, Bellum campum, Treonas, Marogilum, Prisciniacum. Sunt etiam hæ villæ : Sisinniacus, Pedeverius, Bulsus, Maciacus, Rociacus, Cennonus, Castellanus, Vetus mansiones, Liminiacus, Nemausus, Cacionus, quam genitor noster eidem reddidit ecclesiæ ad eandem Nemausum pertinentem, necnon et Cambonus, quam donnus attavus noster bonæ memoriæ Karolus reddidit. Memoratas igitur cellas et villas, cum rebus et mancipiis ad se pertinentibus, quas modo jure et legaliter memorata tenet ecclesia, per hanc nostram auctoritatem eidem confirmavimus ecclesiæ. Præcipientes ergo jubemus ut nullus ex (fidelibus nostris, aut judex publicus, aul etiam quælibet emissa vel subrogata persona, aliquam inquieludinem aut injustam contrarietatem de prædictis cellis et rebus et mancipiis, necnon et de his quæ sive a nobis sive a successoribus nostris vel a reliquis Deum timentibus eidem ecclesiæ divina pietas deinceps augeri voluerit, nostris futurisque temporibus memoratæ ecclesiæ facere præsumat ; sed sub hoc nostræ confirmationis et tuitionis præcepto et ejusdem episcopii omni tempore in nostra helemosina jure possideri et legaliter tueri2 valeant ; ita videlicet ut quicquid rectores et ministri ipsius ecclesiæ pro oportunitate et utilitate de eisdem rebus facere voluerint, libero in omnibus perfruatur arbitrio faciendi ; quatinus pontificem ipsius sedis, cum grege sibi commisso, pro incolumitate nostra et stabilitate regni nobis a Deo collati suaque gratissima miseratione per immensum conservandi jugiter Domini implorent misericordiam. Et ut haec auctoritas per curricula annorum inviolabilem atque inconvulsam obtineat firmitatem, manu propria subter eam firmavimus, et anuli nostri impressione signari jussimus.

In nomine Domini Dei et Salvatoris nostri Jhesu Kristi . Hludovicus, divina ordinante providentia imperator augustus. Si liberalitatis nostræ munere locis Deo dicatis quiddam conferimus beneficii, et necessitates ecclesiasticas ad petitiones sacerdotum nostro relevamus juvamine atque imperiali tuemur munimine, id nobis et ad mortalem vitam temporaliter transigendam et ad æternam feliciter obtinendam profuturum liquido credimus. Noverit interea sagacitas seu utilitas omnium fidelium sanctæ Dei Ecclesiæ, nostrorumque tam præsentium quam et futurorum, quia vir venerabilis Theodulfus, Aurelianensis ecclesiæ archiepiscopus2, oblulit obtutihusnostris auctoritatem inmunitatis domni et genitoris nostri bonæ memoriæ Caroli piissimi augusti, in qua erat insertum quod idem genitor noster et prædecessores ejus, reges videlicet Francorum, ecclesiam Sanctæ Crucis, cui auctore Deo ipse Theodulfus prælatus est, sub suo munimine et deffensione consistere fecissent, et eorum inmunitatum auctoritalibus hactenus ab inquietudine judiciariæ potestatis eadem munita atque defensa fuisset ecclesia. Ob rei tamen firmitatem postulavit nobis idem Theodulfus episcopus ut, paternum morem sequentes, nostræ inmunitatis præceptum eidem fieri censeremus ecclesiæ. Cujus petitioni libenter adnuimus, et hoc nostræ inmunitatis præceptum pro divini cultus amore et animæ nostræ remedio erga ipsam Sanctam Sedem fieri decrevimus : per quod præcipimus alque jubemus ut nullus judex publicus, vel quilibet ex judiciaria potestate, aut nullus ex fidelibus nostris tam præsentibus quam et futuris, in ecclesias aut loca vel agros seu reliquas possessiones quas moderno tempore in quibuslibet pagis vel territoriis infra ditionem imperii nostri juste et legaliter memorata tenet vel possidet ecclesia, nec in eas res quæ deinceps a catholicis viris eidem conlatæ fuerint ecclesiæ, ad causas audiendas, vel freda aut tributa exigenda, aut mansiones vel paratas faciendas, aut fidejussores tollendos, aut homines ipsius ecclesiæ tam ingenuos quam servos super terrain ipsius commanentes ditringendos, nec ullas redibitiones aut inlicitas occasiones requirendas, nostris et futuris temporibus ingredi audeat, nec ea quæ supra memorata sunt exigere penitus præsumat. Sed liceat præfato præsuli suisque successoribus res prædictæ ecclesiæ, cum cellulis sibi subjectis, et rebus vel hominibus ad se aspicientibus vel pertinentibus, sub tuitionis atque inmunitatis nostræ deffensione, remota totius judiciariæ potestatis inquietudine, quieto ac libero ordine possidere, et nostro fideliter parere imperio, atque pro incolumitate nostra, conjugis, ac prolis, seu etiam totius imperii a Deo nobis conlati ejusque clementissima miseratione per inmensum conservandi stabilitate, una cum clero et populo sibi subjecto Dei inmensam clementiam jugiter exorare. Et quicquid de præfatæ rebus ecclesiæ jus fisci exigere poterat, in integrum eidem coucessimus ecclesiæ, scilicet ut perpetuo tempore in eodem loco Deo famulantibus ad peragendum Dei servitium augmentum et supplementum sit. Hanc vero auctoritatem, ut pleniorem in Dei nomine obtineat vigorem, et a fidelihus sanctæ Dei Ecclesiæ et nostris per diuturna tempora diligentius conservetur, manu propria subterfirmavimus, et anuli nostri inpressione signari jussimus1.

Signum 1 Hludovici serenissimi imperatoris

Helisachar recognovi.

Datum III idus septembris, anno XPO propitio primo imperii domni nostri Hludovici serenissimi augusti, indictione VII. Actum Aquisgrani, palatio regio. In Dei nomine feliciter. Amen2.

In nomine sanctæ et individuæ Trinitatis, Karolus gratia Dei rex. Si sacerdotum Christi ammonitionibus sive petitionibus benignum assensum præbemus, regiæ celsitudinis opera sustentamus. Itaque notum sit omnibus sanctæ Dei Ecclesiæ fidelibus et nostris, præsentibus et futuris, quia venerabilis vir Agius, Aurelianensis ecclesiæ episcopus, ad nostram sublimitatem accedens, reverenter innotuit a prædecessoribus suis atque ex eorum immitatione a se quoque quasdam villas ecclesiæ suæ in honore sanctæ et vivificæ Crucis fondatæ usibus et stipendiis canonicorum inibi Deo servientium deputatas fore. Petiitque suppliciter mansuetudinem nostram ut nostræ auctoritatis scriptum fieri juberemus, per quod earumdem villarum ab antecessoribus suis, ut dictum est, et ab eo rationabiliter facta deputatio nostris et futuris temporibus sine suorum successorum aut alterius personæ immutatione maneret inviolabilis et intacta. Sunt autem earumdem villarum vocabula hæc : Massiacus cum villis et appenditiis suis, cella sancti Martini, et Silgiacus cum villis et adjacentiis suis ;1 ex abbatia vero Sancti Liphardi Termeneus etiam cum appendiciis suis, Brissiacus cum integritate sua. Nos igitur admonitionem sive petitionem ejus clementer excipientes, hoc altitudinis nostræ præceptum fieri jussimus, per quod præcipimus atque firmamus ut præscriptæ villæ, cum omnibus eorum rerum adtinentiis et appendiciis, absque cujuslibet immutatione aut substractione, præscriptæ Sanctæ Crucis ecclesiæ canonicorum usibus et stipendiis, nostris et futuris temporibus, perpetua lege habeantur et teneantur ; videlicet ut quicquid ex eis juste et rationabiliter fieri potest, utilitalibus et necessitalibus memoratorum clericorum, secundum administrationem proprii pontificis, semper præbeat augmentum et supplementum. Ut autem hæc magnitudinis nostræ confirmatio pleniorem in Dei nomine obtineat vigorem, de anulo nostro subter eam jussimus sigillari.

Bartholomeus notarius ad vicem Hludovici recognovit 1 : [et subscripsit] ?)

Data III idus februarii, indictione XIIII, in anno XII regni Karoli gloriosissimi regis. Actum in villa Breonna, in Dei nomine feliciter. Amen.

In nomine Dei æterni et adjutoris nostri Jesu Christi. Karlomannus, gratia Dei rex. Scripturarum divinarum fluenta sedulo requirentibus ingenio, necnon promulgata canonum sollicite relegentibus, perfacile patet quod quicunque principum utilitatibus ecclesiasticis consulunt, non solum rei publicæ stabilimenta, quæ permaxime sunt necessaria, construunt, verum etiam æternæ beatitudinis inenarrabile præmium sibi præparant possidendum. Compertum siquidem, non solum episcoporum sollertiæ, ad quorum notitiam quæ inferius subnectenda sunt, præ omnibus pertinet, verum etiam cunctorum fidelium nostrorum noticiæ esse volumus, qualiter venerabilis Gauterius, sanctæ Aurelianensis ecclesiæ episcopus, nostram adiens celsitudinem, una cum consultu venerabili Hugonis Abbatis totiusque regni nostri utriusque ordinis procerum, significavit ecclesiam sibi divinitus commissam quondam privilegia sive præcepta in eligendis sibi pontificibus tam auctoritate apostolica quamque patrum nostrorum confirmatione habuisse firmata, quod lamentabili Normannorum persecutione cum multis aliis ejusdem ecclesiæ librorum ac testamentorum copiis concrematione deperisse incendii, non solum veridicorum fidelium nostrorum testatur relatio, verum etiam ipsius matris ecclesiæ basilica, a supradictis regni persecutoribus concremata, certissimis prætendit indiciis. His igitur venerabilis episcopus Gauterius ancxius, considerans suis diebus memorata instanti persecutione et ecclesiam concrematam, et permaxime tanti ac singularis privilegii sive præcepti damnum, universarum utilitatum ipsius ecclesiæ cupidus restaurator, juncto suis precibus inclito ac venerabili Hugone Abbate, tutore nostro ac regni maximo defensore, cum reliquis nostris fidelibus, sapientissime nostram magnitudinem exoravit ut nostræ auctoritatis præceptum super hoc suæ denuo confirmassemus ecclesiæ, atque liberam a nostra parte licentiam eidem concessissemus, antiquam auctoritatem more canonico a Sede Apostolica impetrandi1. Petiit quoque memoratus venerabilis episcopus ut de villis, Basilica scilicet et Ulmeto, quas piæ memoriæ avus noster Karolus imperator suæ restituit ecclesiæ, atque de villa Cadonno, quam suetam per deprecationem Hugonis venerabilis Abbatis eidem concessissemus ecclesiæ, cum omnibus appendiciis ad easdem pertinentibus, necnon etiam de omnibus rebus quas præfatus præsul tam in luminaribus quamque etiam in omnium suorum canonicorum usibus, tam scilicet matri ecclesiæ quam reliquis sibi pertinentibus monasteriis actenus per testamentum delegavit, vel deinceps Deo propicio delegaturus canonice est, nostri præcepti confirmassemus auctoritate ; quatinus futuris temporibus in usus et stipendia et utilitatem fratrum suprascriptæ ecclesiæ vel monasteriorum ibidem pertinentium, sicut idem pontifex canonice testamenta disposuit, permanendo consistant. Hujus igitur humillimas petitiones cum consultu fidelium nostrorum curiosius pertractantes omnibus esse gratissimas, primo omnium pro amore Dei et ipsius sacratissimi loci veneratione, qui speciali ac divina benedictione, per manus scilicet Domini apparitionem, noscitur esse consecratum, necnon etiam sæpedicti venerabilis Abbatis petitionibus ac commonitionibus exhortati, fieri quod præmissum est libenter decrevimus. Et ut deinceps hoc nostræ celsitudinis præceptum per succedentia tempora vigeat, relegatur, ametur, manu excellentiæ nostræ subterfirmavimus, et anuli nostri impressione sigillari jussimus.

Datum III idus augusti, anno V regnante Karlomanno gloriosissimo rege, indictione prima. Actum apud Melnacum villam ex Vimnar comitatu, in Dei nomine feliciter. Amen. Amen. Amen.

In nomine sanctæ et individuæ Trinitatis, Karlomannus misericordia Dei rex. Quæcunque regiæ dignitatis culmina efferri desiderat mens, eum præ oculis semper habere debet, cujus gratia præfertur. Igitur noverit omnium sanctæ Dei Ecclesiæ fidelium, nostrorumque tam præsentium quam futurorum sollercia, quia nos ubique res ecclesiasticas plus quam omnes vitæ nostræ actus evehere atque augmentari gaudemus. Quapropter placuit celsitudini nostræ cuidam sanctæ matri ecclesiæ Aurelianorum, quæ est in honore sanctæ ac vivificæ Crucis, cui etiam, auctore Deo præesse dinoscitur Gualterius venerabilis præsul, ad ipsius quoque deprecationes1, restituendo reddere et reddendo restituere quandam villam in integro, nomine Caltesium2, sitam in pago Biturico, sive etiam Pauliacum in eodem pago continentem, sive et Germiniacum, necnon etiam alteram villam, quæ vocatur Marsiacus, in pago Nivernensi, ad eundem Caltesium3 pertinentem, cum omnibus ad se pertinentibus vel aspicientibus longe vel prope positis, et familia utriusque sexus. Quæ villæ olim distractæ esse noscuntur ab eadem ecclesia per incuriam et malinorum4 hominum violentiam. Ob restitutionera tamen, quia Deo inspirante nostris erant temporibus redintegrandæ, nonarum decimarumque vestituram absque ullius detractione aut inquietudine præfata sancta mater ecclesia semper obtineat. Unde hoc celsitudinis nostræ praeceptum fieri, atque ob emolumentum mercedis animæ nostræ, ad5 æternorum remunerationem præmiorum, pro remedio quoque domni et genitoris nostri Ludovici6 et sanctæ recordationis avi nostri Karoli imperatoris, jamdicto venerabili episcopo atque præfatæ sanctæ matri ecclesiæ reddi jussimus ; per quod memoratas villas, cum omnibus sibi pertinentibus rebus, integerrime prænotatæ sanctæ matri ecclesiæ perhenniter7 mancipandas delegando reddimus, ac reddendo delegamus ; eo videlicet modo ut idem venerabilis præsul fratribus sibi commissæ ecclesiæ, videlicet Sanctæ Crucis, easdem villas in sui victus stipendium propria et libentissima voluntate, ipso hoc nostram celsitudinem deprecante, præsentibus futurisque temporibus absque ullius inquietudine delegare studeat. Præcipientes quoque decernimus et indissolubiliter sancimus ut nemo successorum nostrorum alicujus argumenti machinatione illectus præfatas res, quas modo liberalitatis nostræ munificentia præfatæ ecclesiæ et memorato præsuli suæque ecclesiæ canonicis confimiando unimus, abstrahere ab ejusdem ecclesiæ potestate audeat, vel quolibet occasionis obtentu violare ullo modo præsumat ; sed liceat rectoribus jamdictæ matris ecclesiæ Sanctæ Crucis in usus fratrum easdem res quiete tenere et nemine inquietante perpetualiter possidere. Et ut hæc nostræ confirmationis atque restitutionis auctoritas pleniorem in Dei nomine per subsequentia tempora obtineat vigorem, manu propria subter firmavimus, et anuli nostri impressione jussimus assignari.

Signum Karlomanni gloriosissimi regis.

Actum1 apud villam Petrafictam anno III regni Karlomanni gloriosissimi regis in mense maio, indictione XIIII.

Norbertus notarius ad vicem Vulfardi recognovit et suscripsit.

In nomine Domini Dei et Salvatoris nostri Jesu Christi Ludovicus et Lotharius, divina ordinante providentia imperatores augusti. Cum petitionibus sacerdotum Christi ad divini cultus honorem pertinentibus annuimus, et imperialem consuetudinem adimplemus, et id procul dubio nobis ad æternam remunerationem capessendam profuturum fideliter credimus, notum igitur esse volumus fidelium nostrorum tam præsentium quam futurorum prudentiæ, necnon et successorum nostrorum magnitudini, quia postulavit nobis vir venerabilis Jonas, Aurelianensis ecclesiæ episcopus, ut privilegium, quod ob divinæ servitutis honorem et monasticum ordinem veraciter religioseque servandum circa cellam sancti Maximini, quæ est juris episcopii sui, cum coniventia2 metropolitani sui Hieremiæ archiepiscopi et canonicorum ecclesiæ, cui Deo largiente ministrat, nuper fecerat vel firmaverat, nostra auctoritate imperiali confirmaremus ; quod privilegium nostris obtutibus exhibuit legendum. Cujus constitutionem, quia juste ac rationalibiliter ob amorem Dei et animarum salutem factam esse perspeximus, æquum dignumque judicavimus ut ejus petitioni assensum præberemus. Quapropter per hanc nostræ præceptionis auctoritatem jubemus et omnino decernimus ut, sicut ab eodem episcopo per memoratum privilegium erga eandem1 cellam constitutum est, ita nostris futurisque temporibus a rectoribus memoratæ ecclesiæ modis omnibus observetur, ita dumtaxat ut in præfata cella, in qua olim quosdam sanctos viros sub monastico ordine probabiliter vixisse Deoque placuisse evidentia argumenta testantur, quorum etiam interventu idem ordo in eodem loco creditur esse restitutus, memoratæ sedis pontificibus procurantibus, semper regularis ordo religiosissime teneatur ac custodiatur ; et cum abbas ipsius monasterii rebus humanis exemptus fuerit, providente ejusdem sedis pontifice ac piam paternamque sollicitudinem gerente, eo ordine præferatur eis abbas, sicut in eodem continetur privilegio. Res quoque, sive quæ eidem cellæ juste et legaliter pertinent, cum prædiis duobus, Quasellis scilicet et Castaneo villari, sive quæ eidem2 episcopus postea, de causa episcopii sui, de ratione scilicet alterius cellæ sancti Maximini, ad divinum officium honorificentius peragendum ei superaddidit, in integrum absque ulla sui diminutione, sicut ab eo constitutum est, in usus monachorum cedant. Quod si forte bis rebus propter Dei amorem episcopo ipsius sedis quippiam3 superaddere libuerit, id cum Dei gratia, suffragante sibi pontificali auctoritate, libentissime peragat. Et si forte hoc ei facere et voluntas et facultas denegaverit, de his quæ collatæ sunt nichil aut cupiditate ductus, aut alicujus persuasione succensus quolibet modo auferat ; sed potius monachi ipsius cellæ his et ceteris rebus a Dei timentibus sibi collatis suffragati, liberius devotiusque divinæ potentiæ famulari valeant, et pro nobis, conjuge et prole, et stabilitate imperii a Deo nobis collati, et per immensum sua gratissima pietate conservandi, necnon et pro rectoribus ecclesiæ, cujus loco et rebus utuntur, jugiter divinam implorent misericordiam. Sed si1 quispiam prælatorum memoratæ sedis præfatam constitutionem contra hanc nostram præceptionem quodammodo irritam facere ac penitus convellere voluerit, volumus atque decernimus ut res ad noticiam Senonici metropolitæ perferatur : quatinus is, adhibitis suæ dioceseos2 suffraganeis episcopis, idem negotium diligenti indagine discutiat et corrigat, et ad statum pristinum, salva memoratæ sedis dignitate ac potestate, revocare procuret. Porro si contigerit3 idem negocium propter aliquam sui difficultatem ab eo minime posse diffiniri4, volumus ut ejus relatu nostris successorumque nostrorum auribus res innotescat : videlicet ut nostræ auctoritatis sanctione in generali conventu episcoporum hujus constitutionis convulsor corripiatur et corrigatur, ut eorum salubri judicio memorata constitutio pristinum status sui recuperare valeat vigorem. Præsul siquidem memoratæ ecclesiæ summopere provideat ut monachi ipsius cellæ rebus memoratæ matris ecclesiæ donati, ociumque sanctæ quietis per memoratum privilegium et hanc nostram auctoritatem adepti, in his in quibus se Deo devincxerunt, divina adjuvante gratia, inviolabiliter permaneant ; ita videlicet ut nec interius a suo proposito deviare, nec exterius res sibi deputatæ eorum insolentia ant incuria quoquo modo negligi aut subripi possint ; sed ecclesiæ, cujus loco et rebus utuntur, in omnibus fidem et humilem congruentemque subjectionem, sicut decet et oportet, servare meminerint, nec se putent propter nostram auctoritatem a jure et potestate ipsius ecclesiæ substraere5, aut easdem res qualibet machinatione alienare posse, præsertim cum et locus et res quibus utuntur, juris sit1 ipsius ecclesiæ, et ab ejus merito pendeat2 potestate. Quæ ut pleniorem in Dei nomine obtineant vigorem, ut hæc etiam verius certiusque credantur ac melius conserventur, nominis nostri karactere muniri et anuli nostri impressione signari jussimus.

Data XIII kal. marcii, anno Christo propitio XIII imperii domni Ludovici piissimi augusti, indictione III. Actum Aquisgrani palatio regio, in Dei nomine feliciter. Amen.

In nomine Domini Dei æterni et salvatoris nostri Jesu Christi, Hugo, misericordia Dei rex. Noverit sagacitas omnium fidelium sanctæ Dei ecclesiæ nostrorumque tam præsentium quam futurorum sollertia, quia adiens serenitatem nostram vir venerabilis Arnulfus. Aurelianensis ecclesiæ episcopus, quæ in honore sanctæ et vivificæ Crucis dinoscitur esse constructa, in qua etiam manus Domini apparuit, obtulit obtutibus nostris auctoritates prædecessorum nostrorum, regum scilicet et imperatorum, serenissimi videlicet Karoli quondam imperatoris, necnon filii ejus Ludovici et Karlomanni gloriosissimorum regum, quæ pancartæ vocantur ; in quibus continebatur qualiter ei suisque successoribus inibi Domino famulantibusa omnes res sanctæ præfatæ ecclesiæ, quas ab antiquo tempore juste et legaliter possidebat, et postea tam a regibus ab aliis sanctæ Dei Ecclesiæ fidelibus adquisivit, perpetualiter ad deserviendumb confirmaverunt. Obsecrando itaque humiliter postulavit ut nos, antecessorum nostrorum morem sequentes, easdem res præfætæ ecclesiæ simili nostræ auctoritatis confirmaremus exemplo atque præcepto. Hujus igitur venerabiilis episcopi benignam petitionem cum consultu fidelium nostrorum ratam considerantes, id agere decrevimus. Res autem, quas ab antiquis temporibus seu modernis ipsa tenebat ac modo retinet ecclesia, hæ sunt : monasterium sancti Evurtii, monasterium sancti Lifardi, cum rebus quæ sunt in Pontivo, hoc est villa Rais super fluvium Alevegia, Frovenasc super fluvium Canaad, Angraonæ vicum, similiter Ceresium, quidd est in pago Caltivo, una cum omni merito vel appendiciis eorum, et res quæ sunt in Nocduno et circa Nocdunum ; in pago Turonico, villae Dedera super fluvium qui dicitur Karus, cum omnibus ad se pertinentibus ; item in pago Matisconensi Vitaliacum, et Cirratif in pago Vapincensi, quæ sunt in Burgundia vel in Provincia, cum mansis et omnibus ad se pertinentibus ; item in pago Biturico, in vicaria Carbriacensi, in villa Brustogilo mansum I cum terris, pratis, silvis, et adjacentiis omnibus; in pago Pinciacense, Nielfa, Crispiacas, Olfarciacas, Pompennacas, Amavia et Villare, cum omnibus rebus et appendiciis ad idem monasterium pertinentibus. Idemg monasterium sancti Maximini monachorum ; item capellam S. Maximini juxta murum, monasterium sancti Petri virorum ; item sancti Petri puellarum, sanctæ Crucis Gargogilensis, sancti Aviti ; cella sancti Privati, cum capella sancti Martini quæ est super Ligeritum, sancti Petri Tauriacensis, sancti Saturnini, sanctæ Mariæ Draviacensis, item sanctæ Mariæ fabricatæ, sancti Johannis, sancti Marcelli, sancti Martini prope murum, item sancti Martini Crevennensis, sancti Laurentii,hsancti Gervasii, Puteus sancti Sigismundiii, sancti Vincencii, sancti Sergii, Buccum monasterium, Bellumcampum, Altumvillare, curtem Flavacium, Screonas, Marogilum, item Marogilum, sancti Petri Magdunensis, Forisciniacumj, cum rebus omnibus ad prædicta monasteria vel cellas pertinentibus. Sunt etiam hæ villæ : Seliniacus, Curtim, Pedverius, Bullus, Maciacus, Rofiacus, Ponciacus. In pago Nannetico Cennonusk, Castellanus, Veteres mansionesl, Novavilla, Liminiacus, Buxiacus, Nemausm, Cacionus, ad idem monasterium pertinens, Cambonus, Gaverdonnus, Ingrannæn, cum omnibus appendiciis suis. Item Capsiacus, Ceresiacus. In pago Blesensi Curtim cum ecclesia in honore sancti Vincentii et mansibus XXX. Itemque villas in pago Aurelianensi, Blesensi et Bituricensi, Curtem Maximanam, Novum vicum, Montem Burgodenum, Anogilum, Calciacum, Vultomnum, Ganiras, Nocetum, Auliacum, Lamiaxum, Magarias, Bunnioneo, Magessunp, Montem Frotboldi, Muciacumq, ad Sanciacum mansum I, adr Baniolos mansum I de illo lumine, Varennas, ex abbatia sancti Johannis et alodus quams Karolus imperator serenissimus Teodradot dedit, et idem Teodradus memoratæ ecclesiæ delegavit. Sunt autem ipsæ res infra muros civitatem Aurelianæ, et extra areas X. Et in ipso pago ad Capersamu arpennos CLXVI, et in Embleni villa, et in Macerias, quantumcumque sui juris erat. In curte Leonis mansos II, vineas, terras, ex utraque parte et silva. In Adriliaco, mansos XII. Curciacum, cum ecclesia, silva et appendiciis. In pago etiam Stampensi vel Aurelianensi, inter Undoni villa et Basoni villa atque Erbodiv villa, mansos VIII, et in circuitu terras arabiles. Et in pago Dunensi Inteot Marivillax mansum I. In pago Senonico, in villa Fraxino, mansos XV. In vicaria Ornatrensi, in loco qui dicitur Puteolus, ecclesiam I cum omni dote ad eam pertinente, et III arpennos de prato, et medietatem terriiy quod dedit Archemarus ecclesiæ Sanctæ Crucis, et res cum mancipiis quas Deotimius et Agius, venerabiles episcopi, et alii Dei fideles eidem contulerunt ecclesiæ. Res etiam quas Karolus quondam augustus præscriptæ reddidit ecclesiæ quarum hæc sunt nomina : Basilicas, Ulmetus, Perpetiacus, Gavenoilus, Lalliacus, Cadonnus cum villis ad se pertinentibus, cum aliis Vienna, Limogilo, Buxerola, Silviniaco, cum rebus et mancipiis ad easdem pertinentibus, necnon et villa Dendela, quam Ludovicus junior quondam per præceptum reddidit. Res præterea quas Karolomannus huic reddidit ecclesiæ hæ sunt. In pago Biturico Caltesiuma sive Pauliacus, Rofiacus et Germiniacus, Burbrab et Puteolus. In pago Neversi Marsiacus. Sunt præterea quædam res in pago Aurelianensi, diversis in locis positæ, quas Rotbertus rex præfatæ reddidit ecclesiæ, hoc est : in villa quæ vocatur Clepiacus mansos V, et in villa Triganou pertinentemd ad eamdeme villam Clepiacum, capellam I, mansum I, uncias V, et in prædicto Clepiaco unc[ias] III. In Mardiaco, ecclesiaf I. In Arunto, unc[iam] I ; in Buciaco, quartas II. In Barberoni villa quartam I. In brolio Monbleni, quartam I. In Canolicog, unc[iam] I. In Domiciaco quartam I. In Abel mansos V absos. In Sigilariis, mansum I absum. In Gaugiaco dimidiam ecclesiam super fluvium Bonoiæ. In Bocas mansiones, mansum I ; in Lauriaco, ecclesiam I, mansos VI ; in Sutriniacoh, mansum I cum ecclesia, et inter Ligerum et Ligeritum per deprecationem Lambertii, mansum I. Dedit præterea quidam vir nobilis, nomine Vivianus, prætaxatae ecclesiæ moderno tempore in ipso pago alodum per diversa loca positum, hoc est in Burduno, cum brolio et terra arabili, et in alio loco qui dicitur mansus Meraldi, cum terra arabili, etj casualibus. Item quædam venerabilis matrona, nomine Gitbergak, alodum in eodem pago, villam quæ vocatur Gavasia1 cum terra arabili et brolio, et in alio loco, in villa quæ vocatur Siriacusl, terram arabilem, cum pratis et silva glandifera. Item in pago Carnotensi, quartam partem de villa quæ vocatur Judeis. Dedit itaque quidam nomine Walterius, quondam Hebraeus, postea vero christianus, clausum prope murum Aurelianis civitatis fratribus Sanctæ Crucis habendum, magno precio emptum a monachis sancti Benedicti. Item quædam matronam, in eodem pago, alodum in villa quæ dicitur Saviniacus, cum vineis et terris arabilibus. Res præterea quas Pipinus rex matri ecclesiæ Sanctæ Crucis per præceptum reddidit, vel cellulis ad eandem ecclesiam pertinentibus, hoc est, villa Nansionisn, et quicquid ad illam aspicit, et villao Vetus curtis, et villam Apiarias. Res etiam quæ vocantur Crucialis, in integrum, et res sancti Maximini quæ vocantur Vannas, cum integritate. Villam Gaudiacum, cum ecclesia et appendiciis. Villam Drauciacum, cum integritate. Mausum in loco qui dicitur Curtis genialis. Vicum erutump, cum omni integritate. Villam Pabuli, cum omnibus ad se pertinentibus. Hospitale pauperum sancti Germani, cum integritate. Linerolas, et Marcomaniam, et quicquid ad illas pertinet. Villam Aganæ, et Petram fixam, villam Emeri, cum rebus ad easdem villas pertinentibus. Beneficium etiam quoddam Gaufredi comitis, quod jamdudum ecclesiæ Sanctæ Crucis et Arnulfo præsuli eodem Gauffredo consentiente per scriptum, ubicumque locorum situm sit, quod per manus nostras actenus videbatur habere in beneficium, nunc autem regali præcepto habendum auctorizo in perpetuum. Leodiæ quoque silvæ venationem, sicut antecessores ejus visi sunt habuisse, eidem sanctæ matri ecclesiæ habere concedo, ejusque venabula per eam sine dilatione currere cunctis diebus auctorizo. Monasteria igitur memorata, et cellas, villasque, cum alodis memoratis, et cum omnibus rebus et mancipiis ad se pertinentibus, quæ jure et legaliter modo præscriptus rector ecclesiæ absque aliqua inquietudite possidet ac disponitq, nostra regali potestate per hoc altitudinis præceptum eidem denuo confirmamus ecclesiæ. Siquidem statuendo de nonis et decimis, ut resr de comitatu exsolvantur, sicut in capitularibus et præceptis regum insertum est. Obtulit interea jamdictus præsul venerabilis obtutibus nostris auctoritates immunitatis, in quibus insertum erat quod antecessores nostri, imperatores videlicet et reges Francorum, ecclesiam Sanctæ Crucis cum omnibus rebus ad eam pertinentibus sub suo munimine et defensione stare fecissent. Unde et nos eorum morem sequentes, et venerandi præsulis peticionibus acquiescentess, hoc nostræ immunitatis præceptum pro divino amore et nostræ remedio animæ ad ipsam Sanctam Sedem fieri decrevimus ; per quod regali auctoritate præcipimus ut nullus vicecomes, neque aliust publicus judex, aut aliquis ex judiciaria potestate, in ecclesias, loca vel agros, seu reliquas possessiones quas ab antiquis temporibus vel modernis infra ditionemu regni nostri in quibuslibet pagis vel territoriis juste et legaliter memorata tenet ecclesia, nec in eas res quæ deinceps a chatolicis eidem conlatæ fuerint, ad causas audiendas, vel freda requirenda, aut tributum vel bannum exigendum, aut mansiones in prædictis monasteriis seu villis accipiendas, aut in mansionibus infra civitatem super terram ipsius positis, aut paratas faciendas, aut fidejussores tollendos, aut homines ipsius ecclesiæ tam ingenuos quam colonos super ipsius terram commanentes distringendos, seu alias redibitiones aut inlicitas occasiones quærendas, nostris et futuris temporibus contra voluntatem pontificis ipsius ecclesiæ ingredi audeat. Sed liceat præfato præsuli suisque successoribus res prædictæ ecclesiæ, cum rebus ad eam pertinentibus, una cum telonei medietate, et porta Parisiaca, necnon el posterulav juxta domum ipsius posita, sicut in præceptis antecessorum nostrorum tam imperatorum quam regumx Francorum continetur, sub tuitionis nostræ atque immunitatis defensione consistere. Illud quoque juxta morem prædecessorum nostrorum nostro præcepto interseri placuit, ut si aliquis per tot annorum curricula, id est a tempore Magni Karoli usque ad hoc tempus, ex rebus et mancipiis jamdictæ ecclesiæ, quolibet malo ingenio vel persecutione aliqua imminente, seu tarditate aut negligentia interveniente, invadendo aut subtrahendo aliquid abstulit, vel si quilibet ex prædictæ ecclesiæ mancipiis qualibet voluntate perversa a servitio ipsius se occultavit vel subtraxit, et hoc prælatus ecclesiæ adprobare advocatis accersitis vel testibus ydoneis potuerit, ita per hoc nostræ altitudinis præceptum absque aliqua dilatione adprobet, ut integrumy quæ sua fuerint ipsa recipiat ecclesia sine alicujus contradictione aut intermissione potestatis. Attulit etiam nobis præfatus pontifex privilegium Sanctæ Romanæ Ecclesiæ, a domno Marino papa orthodoxo factum et confirmatum, et præceptum gloriosissini regis Karlomanni, in quibus continebantur ecclesiæ Aurelianensis privilegia sive præcepta in eligendis sibi pontificibus auctoritate apostolica et antecessorum nostrorum confirmationibus habuisse firmata. Ilis itaque fultus auctoritatibus, nostram magnitudinem exoravit ut nostræ auctoritatis præceptum super hoc denuo conscriptæ reconfirmassemus ecclesiæ. Cujus humillimas peticiones rectas per omnia perspicientes, primo omnium pro Dei amore et Sanctæ Romanæ Ecclesiæ veneratione et ipsius sacratissimi loci reverentia, qui speciali benedictione, per manus scilicet Domini apparitionem, consecratus esse dinoscitur, fieri libenter decrevimus. Concedimus præterea hujus sanctæ matris ecclesiæ omniumque monasteriorum sibi pertinentium canonicis et præcepto nostræ auctoritatis roboramus, ut quicquidz, clerici præfatorum locorum tempore vitæ suæ domos aut ædificia ædificata vel ædificanda promeruerinta, cuicumque delegerint ex clero, habeant donandi libertatem, sive venundandi potestatem, sine aliqua prohibitione, et infra claustra præfatorum locorum nullus de exercitu aut potestas aliqua episcoporum, abbatum, comitum, seu reliquorum procerum mansionaticum agere præsumat ; sed servi Domini inibi commanentes, antiqua libertate potiti, militiam Domini absque ulla inquietudine valeant explere securi. Et ut hocb per omnia tempora inviolabiliter conservetur veriusque credatur, manu propria subterfirmavimus, et anuli nostri impressione assignari jussimus. Datum Silvanectis palatio mense novembri, indictione quarta anno quarto regnante Hugonec rege. Rainoldus episcopus et prothocancellarius scripsitd.

In nomine Domini Dei æterni et salvatoris nostri Jesu Christi, Rotbertus misericordia Dei rex. Noverit sagacitas seu utilitas omnium fidelium sanctæ Dei ecclesiæ etc., 1 villam Emeri, cum rebus ad easdem villas pertinentibus. Venationem quoque silvæ Leodigae, quam per quandam convenientiam subripuerunt, reddo, et sicut antecessores ejus tenuerunt, eam eidem ecclesiæ tenendam in perpetuum habendamque cunctis diebus confirmo, Beneficium etiam quoddam Gausfredi comitis, quod jamdudum ecclesiæ Sanctæ Crucis et Arnulfo præsuli, eodem Gauzfredo consentiente per scriptum, reddidi, ubicunque locorum situm sit, quod per manus nostras actenus videbatur habere in beneficium, nunc autem regali præcepto habendum auctorizo in perpetuum. Memorata igitur monasteria etc... 2

Datum Sylvanectis palatio mense novembri, indictione V, anno IIIIº regnante Rotberto rege.

Signum 3 Rotberti gloriosissimi regis.

Raynoldus episcopus et prothocancellarius subscripsit.

In nomine sanctæ et individuæ Trinitatis. Ego Ludovicus, Dei gratia rex Francorum. Omnibus tam futuris quam præsentibus notum tieri volumus quia Petrus, capellanus noster et amicus, præsentiam nostram adiit, postulans ut quandam domum suam, quam ipse habebat ante ecclesiam Sanctæ Crucis, muro civitatis inhærentem, quam venerabilis Johannes, Aurelianensis episcopus, communi assensu capituli Sanctæ Crucis, ab omni censu et consuetudine liberaverat,2 Dei et nostri gratia liberam esse concederemus. Cujus petitioni satisfacientes, annuente Philippo, filio nostro jam in regem coronato, domum illam tam ipsi quam ceteris omnibus qui post ipsum eam sunt habituri, ab omni censu et consuetudine liberam et quietam et domum claustri esse in perpetuum concessimus. Insuper etiam in muro civitatis, cui domus illa contigua erat, faciendi quicquid vellet, aut quod sibi aut domui necessarium videretur, eidem potestatem atque licentiam donavimus, et omnibus illis, qui post ipsum eam sunt habituri. Hoc autem ne oblivione posset deleri aut a posteris infirmari, scripto commendavimus, et sigilli nostri auctoritate nominisque karactere firmavimus. Astantibus in palatio nostro quorum nomina subscripta sunt et signa : S. Philippi junioris regis. S. Ludovici buticularii. S. Hugonis constabularii. S. Manasse camerarii. Actum Lorriaci anno incarnati verbi M C XXX, regni vero nostri XXII. Data per manum Symonis cancellarii.

In nomine sanctæ et individuæ Trinitatis. Ego Ludovicus, Dei gratia Francorum rex. Notum fieri volumus cunctis fidelibus tam futuris quam et instantibus quod canonici Sanctæ Crucis Aurelianensis in curia episcopali quandam habentes aream, cum domibus orientali muro civitatis adherentibus et ad jus eorumdem canonicorum communiter pertinentibus, in loco qui vulgo dicitur Tanuz, adierunt praesentiam fidelis nostri Johannis, Aurelianensis episcopi, humiliter deprecantes ut quandam particulam curiæ suæ ad episcopatum pertinentem, quæ sita est inter supradictas domos et septentrionem juxta murum civitatis in angulo, habens in longitudine pedes manuales LX^ta et XV^cim et in latitudine totidem, in perpetuum eis concederet. Et cum ipsæ domus prædictæ per eamdem curiam episcopalem consuetudinarium introitum vei exitum habeant, deprecati sunt etiam eumdem episcopum ut licentiam faciendi in muro posterulam ducentem ad orientem, ad egrediendum vel ingrediendum, et insuper de ipso muro, sive in figendis trabibus, sive in superædificandis parietibus, sive in aliis hujusmodi quæcumque ad ædificationem ipsarum domorum necessaria essent, quantum ad episcopatum pertinebat eis concederet, quod ita fecit. Nos autem suprascriptam prædicti fidelis nostri Aurelianensis episcopi concessionem et volumus et approbamus, et majestatis nostræ auctoritate in perpetuum confirmamus. Quod ne valeat oblivione deleri, scripto commendavimus ; et ne possit a posteris infirmari, sigilli nostri auctoritate et nominis nostri karactere subterfirmavimus. Actum Parisius publice anno incarnati Verbi M C XXVII, regni nostri XVIII. Astantibus in palatio nostro quorum nomina subtitulata sunt et signa : Signum Stephani dapiferi. Sign. Gisleberti buticularii. Signum Hugonis constabularii. Sign. Alperici chamerarii. Data per manum Stephani cancellarii.

In Christi nomine. Ego Hainricus, gratia Dei Francorum rex. Notum volo fieri cunctis fidelibus sanctæ Dei Ecclesiæ tam præsentibus quam futuris qualiter Isembardus, Aurelianensis episcopus, cum clero et populo sibi commisso nostram serenitatem adiit, conquestionem faciens super quadam injusta consuetudine quæ videbatur esse in ea urbe, videlicet de custodia portarum, quæ custodiebantur et claudebantur civibus tempore vindemiæ, et de impia exactione vini quas faciebant ibi ministri nostri ; obnixe et humiliter deprecans ut illam impiam et injustam consuetudinem sanctæ Dei ecclesiæ et illi clero et populo, pro amore Dei et pro remedio animæ nostræ et parentum nostrorum, in perpetuum perdonarem. Cujus petitioni benigne annuens, perdonavi Deo, sibi, et clero, et populo supradictam consuetudinem et exactionem perpetualiter ; ita ut nulli amplius ibi custodes habeantur, nec portæ, sicut solitum erat, illo tempore toto claudantur, nec vinum cuilibet tollatur nec exigatur ; sed omnibus sit liber ingressus et egressus, et unicuique res sua jure civili et æquitate servetur. Hæc autem perdonatio ut firma et stabilis in perpetuum permaneret, hoc testamentum nostræ auctoritatis inde fieri voluimus, subterque sigillo et anulo nostro firmavimus. S. Ysembardi, Aurelianensis episcopi. S. Henrici regis. S. Gervasii, Remensis archiepiscopi. S. Hugonis Bardulfi. S. Hugonis buticularii. S. Haenrici de Ferrariis. S. Malberti præpositi. S. Hervei viarii. S. Herberti subviarii. S. Gisleberti pincernæ. S. Jordanis cellarii. Balduinus cancellarius subscripsit. Datum Aurelianis publice VI nonas octobris, anno ab incarnatione Domini MLVII, Henrici vero regis XXVII.

In Dei nomine. Ego Lodovicus Dei gratia Francorum rex. Constat apud omnes quos veritatis intellectus illustrat, quia regni gubernacula ad hoc regibus commissa sunt, ut primum bene se regant, deinde legalium ac regalium mandatorum contemptores ultore gladio potenti virtute percuciant, ut quod pontificalis auctoritas verbi gratia non prevalet, hoc regia potestas corrigendo subministret. Postmodum autem eorumdem multimoda pietate regum orthodoxe1 religionis cultores benigniter consolandi sunt, et a seculari exactione penitus liberandi, ut ad orationum instanciam, pro pace et stabilitate imperii christiani devoti reddantur, et ab adversariorum tirannide quieti permanentes et securi Domino Deo cum gaudio perpetuo famulentur.

Quibus divinorum testimoniis decretorum ego Ludovicus, Dei gratia Francorum rex, aliquantulum eruditus, immo de beneficiis ecclesiarum nobis ad tuendum commissis minus quam deceret metuens, dignum et utile ducimus ut universis sancte matris ecclesie cultoribus tam posteris quam et instantibus cyrographi memoria recensemus, quia tocius querele calumpniam, quam adversus canonicos sancte Crucis in dismembratione decanie ejusdem ecclesie licet inmerito calumpniabamur, perpetualiter quietam dimisimus, et, quemadmodum in precepto patris nostri donni Philippi regis ex oblatis eorum scriptum habetur, ita easdem oblatas prefatis canonicis modis omnibus possidendas concessimus et habendas.

Preterea universis in regno nostro successoribus et heredibus nostris notum fieri volumus ac certum haberi quia domorum edificationem, quam super muros civitatis nostre Aurelianensis absque assensu nostro fieri calumpniabamur, dicentes non licere, interventu et oratione quorumdam fidelium nostrorum, immo canonicorum peticione, in universis domibus infra claustrum sancte Crucis compositis atque in posterum componendis, tam laicis quam clericis, et ligno et lapide, deinceps edificare, prout unicuique placuerit, preter posternam et hostium, modis omnibus concedimus ; et ne irritum ulterius fieri valeat, vel cujuslibet usurpatoris invidia infirmari nostri nominis karauctere (sic) et sigillo signari precepimus et firmari. Presentibus de palatio nostro quorum nomina subtitulata sunt et signa.

S. Anselli tunc temporis dapiferi nostri. S. Hugonis de Calvo monte constabularii nostri. S. Widonis Silvanectensis buticularii nostri. S. Widonis Walerannidis camerarii nostri.

Actum Aurelianis publice anno incarnati Verbi M C XIIº, anno vero consecracionis nostre IIIIº.

(Monogramme)

(Chrismon).

Stephanus cancellarius relegendo subscripsit.

In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Ludovicus, Dei gratia Francorum rex. Notum fieri volo tam presentium quam futurorum prudentie quia adierunt celsitudinem nostram quidam homines nostri, in aurem nobis mitentes quatinus quosdam homines in terra sanctæ Crucis manentes, et quos canonici in suos servos tenebant, ut nostros servos clamaremus et requireremus, quod ita et fecimus ; approbare scilicet volentes quemdam, Seguinum nomine, et alium nomine Giraldum in servos nostros, unum quia de ancilla nostra, alium quia de servo nostro natus fuisset. Quod cum, prout competens et necessarium esset, probari non posset, quicquid in eis clamabamus totum ecclesie sanctæ Crucis, pro anima patris nostri bone memorie Philippi regis antecessorumque nostrorum, pro nostra etiam anima, donavimus, quietum et liberum clamavimus, concedentes eos jure perpetuo sancte Crucis servos, omnesque qui ex eis nati sunt sive nascentur, filios sive filias. Eorum autem qui jam nati erant hec sunt nomina : filii Giraldi, Olricus et Raimbaudus ; filie ejus Hermengar lis et Maria. Partiti etiam sumus et filios et filias Landrici fabri ad nostram partem, uxorem Rainaudi et Ducardum fratrem suum accipientes, sororem autem aliam, Aremburgim nomine et alium fratrem, Hubertum scilicet Groslinum, sancte Cruci dimittentes. Quod ut inviolatum permaneat, sygillo corroborari nostro precepimus. Fuerunt ex nostra parte : Anselmus dapifer, Arluinus, Bartholomeus, Ingelbaudus, Hugo griarius, Paganus filius Garini, Paganus frater episcopi, Gaudinus, Godefridus prepositus, Radulfus de Puncto, Gumbertus de Artenaio, Grimaldus homo dapiferi, Petrus filius Danielis. Ex canonicorum parte : Stephanus decanus et regis cancellarius, Seguinus cantor, Vulgrinus archidiaconus, Fulcherius archipresbyter, Philippus sancti Aniani subdecanus, Jacobus frater ejus, Paganus de Vitriaco, Drogo, Petrus archipresbyter. Laici : Arrianus, Jordanus, Raimbaudus, Alcherus, Hugo de Scalis, Josfridus de Talpinosi, Rotbertus de Prevencheria, Durandus de Moresi1. Actum mense aprili Aurelianis publice, in capitulo sancte Crucis regnante Ludovico rege anno VI.

In nomine sanctæ et individuæ Trinitatis. Ludovicus, Dei gratia Francorum rex. Notum esse volumus tam præsentium quam futurorum sanctæ Dei Ecclesiæ curam gerentium sollerciæ, homines sive clientes nostros nobis in aurem misisse ut Petrum, sanctæ Crucis majorem, in nostrum servum proprium clamaremus, ea scilicet ratione quod mater ejus ex eo genere sive familia nostrorum servorum erat, qui inter duas aquas, Uxantiam scilicet et Bionam, habitant ; ubi consuetudo usque ad nostra tempora extiterat, eum regibus in servis sive ancillis neminem posse partiri. Quorum verbis adquiescentes, ut ipsi nobis intimaverant, eum in nostrum servum clamavimus. Unde ecclesiæ Sanctæ Crucis canonicis mirantibus, immo perturbatis, quia pater ipsius ecclesiæ jamdictæ servus extiterat, adierunt serenitatem nostram Johannes, Aurelianensis ecclesiæ episcopus, et cum eo Stephanus, ejusdem ecclesiæ decanus, adhibitis secum prædictæ ecclesiæ venerabilibus canonicorum personis, crantes et supplicantes quatinus eorum ecclesiæ misereremur, neque res suas, quas antecessores nostri reges pro animarum suarum remedio ampliaverant, minueremus aut inquietaremus. Quorum racionabilibus et modestis precibus flexi, ad consilium et concessionem uxoris nostræ, Adelaidis scilicet reginæ, baronum etiam nostrorum, pro peccatorum nostrorum remissione, pro antecessorum quoque nostrorum animabus, totam calumpniam sive rectitudinem prædictam, quam super Petrum majorem ponebamus, Sanctæ Crucis canonicis quietam clamavimus, et quod Petrus et ejus uxor et omnes eorum heredes servi Sanctæ Crucis essent concessimus ; hoc insuper addentes, quod si prædictus Petrus sine herede masculo moreretur, canonici prædicti fratrem ipsius Johannis, qui cognominatur Paganus, et omnes quos habebit heredes habeant. Et ne ultra super hujusmodi inter nos et ipsos lis sive controversia oriretur, hoc in perpetuum eis concessimus, ut in toto regno nostro, sive servi eorum, sive ancillæ nostris servis vel ancillis maritali jure conjuncti fuerint, nos cum eis et ipsi nobiscum, nullo loco penitus excepto, omnes qui ex eis processerint heredes partiantur. Quod ut inviolabile futuris temporibus maneat, sigilli nostri impressione corroborari præcepimus. Astantibus in palatio nostro quorum nomina subtitulata sunt et signa. S. Anselmi dapiferi. S. Hugonis constabularii, S. Gisleberti buticularii. S. Widonis camerarii. Actum publice Aurelianis in palatio nostro anno iucarnati verbi M C XVI regni autem nostri VIII, Adelaidis autem reginæ II.

Datum per manum Stephani cancellarii.

In nomine Domini. Philippus, Dei gratia Francorum rex. Notum fieri volumus fidelibus nostris quod Johannes, ecclesiæ sanctæ Aurelianensis episcopus, el Gosfridus ejusdem archidiaconus et subdecanus, cum ceteris canonicis, adiere sereni tatem nostram, deprecantes ut eis viariam nostram, quæ in vineis eorum videlicet quatuor aripennis plus minusve fuerat apud Domnum Martinum, et omnem justiciam nostram, et toltam concederemus. Terminatur autem ex una parte atrio ecclesiæ, altera fluvio Ligeritis, tertia via publica, quarta terra sancti Victoris. Intra has determinationes in præfatis vineis et terra eis viariam et omnem justiciam nostram et rectitudinem et toltam, quam ibi habebamus, pro Deo annuimus et concessimus, et ad faciendum inde quicquid disposuerint et voluerint licentiam donando concessimus, concedendo donavimus. Et ut hæc concessio et donatio nostra firma et inconcussa permaneat memoriale istud inde fieri et nostri nominis karactere et sygillo signari et corroborari præcepimus. Actum Aurelianis anno incarnati verbi M... anno regni nostri XXVIIII. Lancelino buticulario nostro, Gualone constabulario, dapifero Manasse.

Gislebertus cancellarius ad vicem Goisfridi archicancellarii, Parisiorum episcopi, relegendo subscripsi.

Si loca sanctorum, in quibus eorum memorias agimus ac cineres custodimus, cultu piæ devotionis atque religionis officio ad melioris apicem status provehere curemus, omn dubietate seclusa credimus eosdem patrocinatores nobis haberi in cælis, ob quorum honorem hæc agere studemus in terris ; et quanquam nichil illis præmii conferatur a nobis, nobis tamen merces religionis aucmentando adquiritur ; ac non solum futuræ repensionis denario nosmet ditari confidimus, sed et præsentis vitæ curriculo ab imminentibus anxietatem periculis, eisdem intervenientibus, multociens liberari. Quapropter minime dubitandum est æternis nos suppliciis affligendos, si aliorum vota tam temerarie applicamus usibus nostris, et non eisdem locis quibus attributa sunt remanere permittimus. Unde cujusdam viri sapientis ammonemur documentis, quibus ait : Ante mortem præpara tibi justitiam, quoniam non est invenire epulas apud inferos. Horum igitur et aliorum incitamentis oraculorum instructus, ego Heinricus, gratia Dei Francorum rex, notum fieri volo omnibus fidelibus nostris tam præsentibus quam etiam futuris quia omnes redibitiones et consuetudines, justas et injustas, quæ michi meisque militibus competebant, qui eas ex nostra manu tenere videbantur, in beneficio de terra Sanctæ Crucis quæ sita est in pago Stampensi, villa scilicet quæ Fontanis vocatur cum omnibus appendiciis suis et ad eam prospicientibus, ob remedium animæ meæ totas ad integrum eidem loco dimittimus, et dimissas perpetualiter habendas concedimus, eo siquidem tenore ut nullus eas deinceps, sive episcopus, seu decanus, aut præpositus invadere sibi præsumat. El ut hæc nostræ constitutionis auctoritas pleniorem in Dei nomine obtineat per supervenientia tempora vigorem, sigilli nostri impressione adnotari jussimus.

S. Heinrici regis. S. Arnulfi Turonensis archiepiscopi. S. Gervasii Cenomannensis episcopi. S. Hugonis abbatis Sancti Benedicti Floriacensis. S. Landrici militis. S. Burcardi militis. S. Evrardi militis. S. Alberti militis. S. Hugonis militis, cujus beneficium antea fuit.

Datum Aurelianis publice quinto nonas maii, anno ab incarnatione Domini MXLIIII, regis Henrici XIII.

Balduinus cancellarius subscripsit.

In nomine sanctæ et individuæ Trinitatis. Liquet omnibus catholicæ fidei cultoribus quod filii sanctæ matris Ecclesiæ, qui ad funiculum hereditatis Christi pertinent, in terra viventium portionem quærunt. Certum est enim quod providentia Dei sapientes hujus mundi in astucia eorum comprehendit, et judices eorum in stuporem adducit, humilibus autem dat gratiam. Quippe potens est discingere balteum regum, et præcingere renes eorum fune. Quamobrem ego Ludovicus, præfata institutione eruditus, dono gratiæ Dei rex Francorum constitutus, providens examen districti judicii, cui nudus erit abyssus humanæ conscientiæ, notum facio præsenti nationi et succedentium posteritati quod pro enormitate peccaminum nostrorum, ut inde veniam adipisci mereamur, et pro requie animarum nostrorum prædecessorum, Triguanum, sanctæ Crucis villam, hoc libertatis privilegio donamus, quod consuetudines illas, quæ regio more per venatores moleverant, videlicet quod per violenciam apud homines istius villæ et ad villam pertinentes hospitabantur, atque per rapinam victum ab ipsis hospitibus exigebant, insuper equos vel quælibet jumenta honerifera violenta exactione quasi ad victum canum deferendam rapiebant, omnino abolemus, regio decreto extirpamus. Præterea Clichiacum, et quicquid ad præfati Triguani potestatem contingit, sub prætaxatæ libertatis astipulatione permanere concedimus. Et quoniam sanctæ et gloriosæ Aurelianensi ecclesiæ satisfacere volumus, nichil in supradicto Triguano, nichil in Clichyaco, vel in eis quæ ad Triguanum pertinent, nos vel venatores nostri, præter justum bremnagium, nobis retinemus. Itaque ne, cursu temporum labente, vento oblivionis tradatur, verum sinu memoriæ reponatur, sigillo nostro assignari præcepimus. Si quis autem contra hoc regale decretum nostrum ire præsumpserit, quasi reus regiæ nostræ majestatis posthac reputetur, et gladio anathematis perpetuo feriatur.

Actum est publice Aurelianis regnante Lugdovico rege quarto anno, anno ab incarnatione Domini MCXIII.

Data per manus Stephani cancellarii, ejusdem Aurelianensis ecclesiæ decani. S. Ludovici regis. S. Radulfi comitis. S. Anselmi dapiferi. S. Hugonis constabularii. S. Gisleberti buticularii. S. Guidonis camerarii.

In nomine sanctæ et individuæ Trinitatis. Ego Lugdovicus, Dei gratia rex Francorum et dux Aquitanorum. Convenit stili auctoritate certa fieri que non expedit in posterum oblivisci. Ea nimirum consideratione notum facimus universis, quam præsentibus tam futuris, quod veniens in presentiam nostram Aurelianis Ræinaldus, filius Stephani Cratiacensis, ex parte sua et patris matrisque sue, instanti prece celsitudinem nostram expetiit ut concordiam, quam cum ecclesia Sancte Crucis Aurelianensis super diu habitis adversum se querelis convenienti diffinitione firmaverant, erga ecclesiam et canonicos in manu caperemus, ejusque concordie tenorem evidenti nostre munitionis in scriptum designaremus inditio. Cujus nos precibus racionabiliter annuentes, bonum duximus et querelas super quibus convenerant summatim attingere, et ita competentius inite modum concordie pariter explicare. Requirebat præfatus Stephanus Cratiacensis in terram Sancte Crucis Aurelianensis de Mazaio, — et ita quidem sive juste sive injuste longum habuerat, — equitatum quocienscunque vellet, quocienscunque submoneret. Requirebat etiam homines Sancte Crucis, ex quo parrochiam et banleviam Maziacensem exirent, in suos, affirmans quod sui juris essent, quocunque a parrochia illa et banlevia migrarent. Requirebat preterea Bufetos, et omnem eorum progeniem, et Raimbaudi Pastonis in terra Sancte Crucis hereditatem. Ceterum tandem decidens in lectum, animæ suæ providere consuluit ; et, recognoscens injuriam suam, quæcunque in supradictis omnibus sive juste sive injuste habuerat, videlicet equitatum de omnibus hominibus in terra Sancte Crucis manentibus, cujuscunque sint homines, a parrochia Maziacensi et banlevia sive Cratiacum sive quolibet alibi demigrantes, Bufetos et omnem eorum progeniem, omnem denique Raimbaudi Pastonis in terra Sancte Crucis hereditatem, prefate ecclesie ipse et uxor ejus Ascelina et filius ipsorum Reinaldus penitus dimiserunt, et nichil perpetuum de hujusmodi sese requisituros propriarum manuum juramento firmarunt. Canonici vero Sancte Crucis, pro tali injurie sue reformatione, de captali suo quatuor XX libras et VIIII illis condonaverunt, et XL libras insuper et duos cyphos argenteos de proprio contulerunt. Quod ut ratum inconcussumque permaneat, scripto commendari, sigilli nostri auctoritate muniri, nostrique nominis subterinscripto caractere corroborari precepimus, et erga canonicos, ut supra dictum est, in manu cepimus.

Actum publice Aurelianis anno ab incarnatione Domini MCXLV, regni vero nostri VIIII. Astantibus in palatio nostro quorum nomina subtitulata sunt et signa. S. Radulfi Viromandorum comitis, dapiferi nostri. S. Willelmi buticularii. S. Mathei camerarii. S. Mathei constabularii.

Data per manum Cadurci cancellarii.

In nomine sanctæ et individuæ Trinitatis, Ludovicus, Dei gratia rex Francorum, omnibus in perpetuum. Nichil æque magoum aut gloriosum operari creditur liberalis magnificentia regum, quam ut ecclesiarum libertatem pietatis studio semper intendat augere, et molitas consuetudines, quas ad earum gravamen possessionis usus in tenorem juris adduxit, rationabili providentia relaxare. Cujus rei gratia dilectissimi nostri Manasse, venerabilis Aurelianensis episcopi, piæ petitioni debita benignitate gratum impertientes assensum, quoniam ex internæ dilectionis affectu ecclesiam Aurelianensem semper dileximus, et ejusdem episcopi honoratam personam in nostræ gratiæ familiaritatem speciali prærogativa suscepimus, ipsi et successoribus ejus in perpetuum donamus et condonando concedimus quod in domibus episcopalibus, post decessum episcoporum, neque nos neque successores nostri ligneum deinceps seu ferreum aliquid, sicut antiquitus fuerat consuetum, seu per nos seu per nostros ministeriales capiemus. Lectisternia, cortinæ et cetera supellex, quæcunque solet esse ad pulchritudinem sive speciem atque utilitatem domorum, et quicquid omnino invenietur decedente episcopo, excepto omni eo quod de argento fuerit et de auro, quod nobis retinemus, salva permanebunt ad opus successuri episcopi. In grangiis quæcunque superfuerint, boves, oves et alia quadrupedia, gallinæ et quæcunque volatilia, si mortalitas non vastaverit, transcribentur successori ; et interim, vacante sede, dum in manu nostra constabit episcopatus, labor carrucarum exercebitur ; et quod, conductis operariis et pastis, superabundaverit accipiemus. Ad majorem etiam Aurelianensis ecclesiæ libertatem concedimus, et per præsentis scriptum paginæ perpetualiter stabilimus, quod quando episcopatus Aurelianensis in manus regias devenerit1, nullam prorsus exactionem vel talliam in terra ejusdem episcopatus vel nos vel successores nostri de cetero faciemus, nisi eam quæ statuto tempore debetur episcopo, scilicet ad festum sancti Remigii, quam nostri ministeriales sine contradictione Aurelianensis ecclesiæ ex nostro vel successorum nostrorum mandato accipient, ac reliquos etiam consuetudinarios redditus episcopatus ; ac ne etiam talliæ illius summa supra modum ad gravamen ecclesiæ ullis occasionibus augeatur, certa sub assignatione statuimus, ac modis omnibus inhibemus, nenumerum LX librarum excedat. Quod ut ita perpetuæ stabilitatis obtineat munimentum, et quam præsentibus tam futuris perhenniter innotescat, scripto commendari ac sigilli nostri auctoritate muniri nostrique nominis subterinscripto karactere corroborari præcepimus.

Actum publice Aurelianis anno ab incarnatione Domini MCLVII, consecrationis nostræ XXVI. Astantibus in palacio nostro quorum subtitulata sunt nomina et signa. Sig. comitis Blesensis Theobaldi, dapiferi nostri. S. Widonis buticularii. S. Mathæi camerarii. S. Mathæi constabularii.

Data per manum Hugonis cancellarii.

In nomine sanctæ2 et individuæ Trinitatis. Ego Ludovicus, Dei misericordia in regem Francorum sublimatus. Notum fieri volo cunctis fidelibus tam futuris quam instantibus quod Johannes, venerabilis Dei gratia Aurelianensium episcopus, Stephanus quoque, Sanctæ Crucis decanus, et Archembaudus subdecanus et præpositus, Majestatis nostræ præsentiam humiliter adiere, postulantes ut villam, quæ Villare pium dicitur, et clausum vinearum quod apud Cosnonium situm est, quæ ipsi capitulo Sanctæ Crucis ad communes usus capituli dederant et concesserant, nos quoque eidem capitulo jure perpetuo concederemus, et quod ipsi inde fecerant confirmaremus. Nos vero dignam eorum peticionem repellere indignum judicavimus, et prædictum donum et concessionem corum volumus et approbamus, et regiæ Majestatis auctoritate in perpetuum confirmamus, et brenagium nostrum, quod in prædicta villa, Villari pio videlicet, habebamus, pro peccatorum nostrorum remissione in perpetuum dimittimus, et eandem villam ita ab omnibus consuetudinibus et exactionibus perpetuo liberam esse concedimus, quod nos vel heredes nostri vel famuli vel ministeriales nostri nichil penitus ibi amplius habeamus aut exigamus. Quod ne valeat oblivione deleri, scripto commendavimus ; et ne possit a posteris infirmari, sigilli nostri auctoritate et nominis nostri karactere subterfirmavimus. Actum Lorriaci publice anno incarnati Verbi M C XXIIII, regni nostri XVII.

Astantibus in palatio nostro quorum nomina subtitulata sunt et signa.

S. Stephani dapiferi. S. Gisleberti buticularii. S. Hugonis constabularii. S. Alberici chamerarii.

Data per manum Stephani cancellarii. 1

In nomine sanctæ et individuæ Trinitatis amen. Ludovicus, Dei gratia Francorum rex, omnibus in perpetuum. Regiæ sublimitatis nostræ deposcit officium ut nos, qui in solio regni Francorum munere divino residemus, amore Dei de ecclesiis sub nostra potestate constitutis solliciti simus, et si qua personis divino mancipatis servicio beneficia conferantur, maxime illis quas karitatis ac familiaritatis brachiis arcius amplexamur benignum præbeamus assensum, et ne processu temporum perturbari aut in irritum duci valeant pietatis intuitu caveamus. Notum itaque facimus universis tam futuris quam præsentibus quod fidelis ac naturalis noster vir venerabilis Manasses, ecclesiæ Aurelianensis episcopus, canonicis suis, videlicet capitulo Sanctæ Crucis, annuum redditum quindecim librarum in oblationibus magni altaris et calicis in elemosinam perpetuam donavit ; certos etiam terminos, quibus singulis annis reciperentur, assignans, statuit et decrevit ut de illis quindecim libris semper in die anniversarii nostri sexaginta solidi, et in die anniversarii uxoris nostræ, Constanciæ reginæ, quæ in eadem ecclesia consecrationis suæ benedictionem accepit, quadraginta solidi canonicis illis qui servitio intererunt persolventur. Primus terminus decem librarum est ab Isti sunt dies, quando incipit passio Domini, donec integre reddantur. Secundus terminus centum solidorum est, a crastina die exaltationis Sanctæ Crucis, donec integre reddantur. Nos igitur a fideli nostro episcopo requisiti et rogati, cum apud Karitatem essemus, præsentibus fidelibus nostris comite Blesensi Theobaldo, et Petro fratre nostro, et ceteris, peticioni ejus, quæ nobis rationabilis videbatur, condescendimus, et rem totam, sicut ab ipso facta est, amore Dei et intuiti devocionis quam erga nos ipsum capitulum habere dinoscitur concedimus, et præsentis scripti patrocinio confirmamus. Quod ut ratum deinceps permaneat et inconvulsum, scripto commendari et sigilli nostri auctoritate communiri præcepimus. Actum publice apud Karitatem anno Verbi incarnati M C LXX I. Astantibus in palacio nostro quorum subscripta sunt nomina et signa. S. comitis T. dapiferi. S. Guidonis buticularii. S. Mathæi camerarii. S. Radulfi constabularii.

Data per manum Hugonis cancellarii 1.

In nomine sancte ac individue Trinitatis. Ego Ludovicus, Dei gratia rex Francorum et dux Aquitanorum. Digne benignitas regalis excipit quod ecclesiarum quieti contradicit. Notum itaque facimus universis, et presentibus pariter et futuris, quod in villam Sancte Crucis Aurelianensis quæ Trieno nuncupatur, talliatam panis ac vini tanquam ex debito jure requirebamus. Prece vero canonicorum, et pro remedio anime nostre et patris nostri, et regalis munificentie largitate, a talliata ista prefatam villam omnino liberamus, et hujusmodi consuetudinem nullatenus in posterum requirendam rata diffinitione censemus. Quod ut perpetue sabilitatis obtineat munimenta, scripto commendari, sigilli nostri auctoritate muniri, nostrique nominis subterinscripto karactere corroborari precepimus.

Actum publice Parisius anno ab incarnatione Domini MCXLIII, regni vero nostri VII. Astantibus in palacio nostro quorum nomina subtitulata sunt et signa. S. Radulfi, Viromandorum comitis, dapiferi nostri. S. Mathæi chamerarii. S. Mathei constabularii. S. Willelmi buticularii.

Data per manum Cadurci cancellarii.

In nomine Domini. Ego Ludovicus, gratia Dei rex Francorum et dux Aquitanorum. Notum fieri volumus universis, tam futuris quam presentibus, quod dominus predecessor noster bone memorie Ludovicus, in terra Sancte Crucis, que est in territorio Stampensi, scilicet apud Funtanas et apud Ulmetum, et in tota terra que ibi appendet, se nullam talliam et exactionem debere facere recognovit, et eandem terram ab omni tallia et exactione sua liberam et quietam in perpetuum esse dimisit et concessit. Nos quoque, pro remedio anime ipsius, et pro regni nostri stabilitate, et pro veneratione gloriosissime ecclesie Sancte Crucis, predictam terram cum omnibus appendiciis suis ab omni tallia et exactione liberam et quietam in perpetuum esse concessimus et eternaliter confirmavimus. Quod ut perpetue stabilitatis obtineat munimentum, scripto commendavimus et sigilli nostri auctoritate, et nominis nostri caractere subterfirmavimus.

Actum publice apud Ingranniam anno incarnati Verbi MCXXXVIIII, regni nostri tercio, astantibus in palatio nostro quorum nomina subtitulata sunt et signa. S. Radulfi, Viromandorum comitis et dapiferi nostri. S. Willelmi buticularii. S. Mathei constabularii. S. Mathei camerarii.

Data per manum Algrini cancellarii.

In nomine sanctæ et individuæ Trinitatis. Ego Johannes Dei gratia Aurelianensis episcopus, et Stephanus Sanctæ Crucis decanus, Archembaudus quoque subdecanus et præpositus. Notum fieri volumus cunctis fidelibus tam futuris quam et instantibus quod commune capitulum Sanctæ Crucis communi et humili peticione a nobis postulavit ut villam quæ Villare pium dicitur, quæ videlicet huc usque præstitura extiterat, jure perpetuo habendam et possidendam, et cum ea clausum vinearum apud Cogsniacuma, ad communes usus capituli eis concederemus, et in plenam capituli potestatem prorsus redigeremus. Nos siquidem provida consideratione consilii possessiones et redditus eorum ipsis in servicio Dei minus sufficere diligentissime intuentes, petitioni eorum annuendum digne censuimus, et prædictam villam cum clauso supradicto ita proprie et libere et jure perpetuo habendam et obtinendam eis concessimus, ut neque nos neque successores nostri, episcopus videlicet, aut decanus, aut præpositus, neque aliquis major, neque quilibet ministeriales nostri, in ea vel in ejus appenditiis quicquam deinceps capiamus, et ut plenius dicatur, ibi nihil penitus habeamus, neque aliquam ibi talliam vel consuetudinem quamlibet exigamus ; immo et villa et omnia ad eam pertinentia ita solius capituli propria habeantur, et quicquid redditus in perpetuum illa reddiderit, in communibus tantum canonicorum usibus expendatur. Si quis autem prædictæ concessioni et institutioni nostræ scienter in posterum obviare et inde aliquid præsumpserit aut mutare aut minuere, sciat se excommunicationis proculdubio sentenciam incurrisse. Quod ne valeat oblivione deleri, scripto commendavimus ; et ne possit a posteris infirmari, sigilli nostri auctoritate subterfirmavimus.

Actum publice anno incarnati Verbi MCXXIIII, episcopatus autem nostri [XXVIII] regnante Ludovico rege anno XVII. S. Stephani decani. S. Philippi præcentoris. S. Archembaudi subdecani et præpositi. S. Bartholomæi capicerii.

Data per manum Algrini cancellarii.

In nomine sancte ac individue Trinitatis. Ego Ludovicus, Dei gratia rex Francorum et dux Aquitanorum. Notum facimus universis, quam presentibus tam futuris, Theodericum de Buxeio ecclesie Sancte Crucis Aurelianensis terram Sancte Crucis de Buxeio in helemosinam contulisse. Huic vero donationi prefate, precibus canonicorum ecclesie, quam de beneficio regalis munificentie fundatam ac dotatam esse cognoscimus, nostrum benigne prebuimus assensum, et nostre concessionis auctoritate firmantes, contra omnes nos statuimus defensorem. Quod ut perpetue stabilitatis oblineat munimenta, scripto commendari, sigilli nostri auctoritate muniri, nostrique nominis subterinscripto karactere corroborari precepimus.

Actum publice apud Castellionem anno ab incarnatione Domini MCXLIII, regni vero nostri VII, astantibus in palatio nostro quorum nomina subtitulata sunt et signa. S. Radulfi, Viromandorum comitis, dapiferi nostri. S. Mathei camerarii. S. Mathei constabularii. S. Willelmi buticularii.

Data per manum Cadurci cancellarii.

In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Teobaldus, Dei gratia comes Blesensis et regius dapifer. Notum fieri volo tam instantibus quam futuris, quod Petrus de Pesovilla invadiavit capitulo Sancto Crucis pro XL libris quicquid habebat in villa que dicitur Villa Gualli, tam in hominibus quam in terris cultis sive non cultis, tam in aquis quam in pascuis, cum omnibus redditibus ad villam pertinentibus, excepta porciuncula terre quam ipse locaverat cuidam colono per quinquennium ; peracto vero quinquennio, redibit ad ecclesiam. Si tamen interim in possessione fuerit vadimonii, terminus vadimonii erit a futuro Pascha usque ad duos annos ; peracto autem termino isto, a sollenpnitate Pascali usque ad Penthecosten licebit Petro vel heredi ejus redimere. Quod si infra terminum non redemerit usque ad sequens Pasca vel Penthecosten, deinceps non poterit redimere usque ad annum. Poterit autem redimere singulis annis, et non aliter. Odo Borrelli, a cujus feodo predictus Petrus se dicebat habere possessionem, voluit et laudavit. Juraverunt insuper ipse et filius ejus primogenitus, et uxor filii, et alii heredes sui, omnem calumpniam sive questionem super vadimonio movendam se pacificaturos. Quod si a predicta pactione aliquo modo resilire voluerit, Odo prenominatus et ipse Petrus dederunt me obsidem et responsalem super possessionem suam, si infra XV dies Petrus, ab ecclesia submonitus, emendare noluerit ; ita quod, salvo jure hominii utriusque, de rebus eorum capiam ; ita quidem quod, quicquid da[m]pni ecclesie inde illatum fuerit restaurabo, donec idem Petrus ad plenum ecclesie satisfecerit. Sciendum autem quod Petrus et heredes sui usumfructum prenominate terre crogaverunt ecclesie Sancte Crucis in elemosinam, quandiu vadimonium durabit. Actum in presencia nostra anno incarnati Verbi MCLXIIII, regnante Ludovico, Ludovici filio regni sui anno XXVI.

Ego Teobaldus, Dei gratia comes Blesensis et Francie senescalcus. Notum facimus universis tam presentibus quam futuris quia pro remedio anime nostre et patris nostri, et parentum nostrorum, consuetudinem, que vulgo gistum dicitur, quam in villa Sancte Crucis que Noemium apellatur habuimus, ecclesie Sancte Crucis in perpetuum condonamus, sic ut nec ego, nec successores nostri, nec prepositus Blesensis, nec aliqui servientes nostri aut successorum nostrorum, quicquam amodo inde requirere aut reclamare presumamus, ita tamen ut cum prepositus noster de Sancto Deodato in festivitate sancte Crucis in maio ad clientelas, quas vulgo commandicias vocant, venerit recipiendas, se tercio, pane, et vino, et carne, uno tantum prandio procuretur. Similiter et in autumnali tempore, cum ad censamentum avene venerit recipiendum. Tempore vero vindemiarum, custos vini mei solus ibi procurabitur, unde et major Noemii, qui de proprio eos procurat, ab omni consuetudine tam in eadem villa quam Blesis absolutus in perpetuum et quietus habetur. Hoc autem concedimus et confirmamus, salvis tamen ceteris rectis consuetudinibus nostris, quas in eadem villa huc usque possedimus. Universus vero ecclesie Sancte Crucis conventus in retributionem beneficii nobis concessit quod anniversarium diem patris nostri, nostrum quoque post decessum nostrum, singulis annis celebrarent. Ut autem hec donatio nostra rata maneat et inconcussa, in presentia multorum viva voce concessimus, et sigilli nostri actoritate (sic) corroboravimus. Actum publice Aurelianis, in capitulo Sancte Crucis anno incarnati Verbi MCLXIIII, regni vero domini Ludovici, serenissimi Francorum regis, XXVI episcopatus vero domini Manasse, ejusdem ecclesie episcopi, nono decimo.

Astantibus in presentia nostra Hugone filio Ebrardi de Puteolo, Fulcherio de Mellalo, Guillelmo milite Carnotensi, Guarino Moreherii, Fulcone de Merroliis ; servientibus quoque nostris preposito Blesensi Espechardo, Harduino de Faia, Drocone, Barlolomeo, Girardo burgundo, Pinello de Sancto Deodato.

Data per manum Hildrici cancellarii.

Sanctorum patrum auctoritatibus ammonemur, uti Deum pre omnibus diligamus, atque ejus fideles in hac transitoria vita amore ipsius honoremus, et de rebus et possessionibus nostris eisdem caritative largiamur. Dicit enim auctoritas, quod multum valet deprecatio justi assidua, et alibi : Sicut aqua extinguit ignem, ita helemosina extinguit peccatum. Ideo ego Radulfus Isoldunensis notum fieri volo tam futuris quam instantibus quia postulaverunt me domnus Manasses, Aurelianensis ecclesie venerabilis episcopus, domnus quoque Symon decanus, totusque ejusdem ecclesie conventus, uti quandam villam que dicitur Puteolus, quæ sita est in castellania Isoudunensi, atque guerrarum mearum occasionibus et predecessorum meorum ad maximam vastitatem redacta erat, ab omnibus consuetudinibus quas ego vel antecessores mei ibi juste aut injuste habueramus, ob remedium anime mee et parentum meorum immunem et absolutam absque aliqua reclamatione redderem, et pro omnibus consuetudinibus illis quas in prefata villa habebam, canonici Aurelianenses XX solidos Isoudunensis monete in festivitate sancte Crucis in maio singulis annis persolverent ; ita quod liceat eisdem canonicis libere, in quocunque loco totius territorii melius et utilius videbitur, novum burgum facere, et illum qui ab antiquo ibi est in alio loco transferre, et infra territorium prefate ville liceat, ubicunque voluerint, prata facere ; neque census pretaxatus hominibus qui ibi morabuntur attinebit, sed canonicis, qui eum singulis annis persolvent. Ego autem, amore prefati episcopi, cui nichil possum nec debeo negare, peticioni canonicorum acquievi, atque terram illam ab omnibus consuetudinibus meis sub prefato censu emancipavi. Ut autem hoc ratum et firmum maneret, auctoritate sygilli mei subterfirmavi.

Ego Manasses, Dei gratia Aurelianensis episcopus. Declaretur præsentibus et futuris quod cum inter nos et antecessores nostros et Buchardum de Magduno, ligium hominem nostrum, et antecessores suos super multis rebus contentiones variæ longique temporis haberentur, tandem interveniente domini regis Ludovici filii Ludovici, et domini Willermi, Senonensis archiepiscopi, et comitis Theobaldi consilio, assentientibus etiam Hugone decano et universo capitulo Sanctæ Crucis, et aliis amicis nostris, et Cæcilia uxore et filiis ejusdem Buchardi, Lancelino, Gervasio, Herveo assentientibus atque volentibus, pro bono pacis, per Dei gratiam, sicut præsens distinguit pagina, sedatæ sunt in hunc modum. In castro Magdunensi neque nos neque prædecessores nostri Aurelianenses episcopi molendinum nec furnum habuimus ab antiquo ; cum tamen in omnibus mercatoribus sive ministerialibus, de quacunque arte sive officio viverent, et in quacunque terra manerent, excepta terra prædicti Buchardi, de furno et molendino tale bannum haberemus, quod sine licentia nostra nostroque mandato vel servientium nostrorum ad nullius furnum auderent coquere, nec ad molendinum molere, nec deberent ; memoratus autem Buchardus in eodem castro molendinum et furnum habebat ; sic itaque inter nos est compositum. Buchardus siquidem molendinum suum et furnum suum et bannum suum nobis et successoribus nostris episcopis per medium in perpetuum communicavit ; ita quod universorum reddituum sive proventuum justiciæ forifactorum, quorum forifactorum summa nunquam tres solidos excederet, medietatem habebimus ; et molendinarios et furnarios ponemus communiter. Et nos quoque molendinum nostrum de fonte beati Liphardi noviter factum eidem Buchardo communicavimus et suis heredibus nunc et semper ; et in eodem castro furnum unum nos facturos promisimus infra annum, qui communis erit eidem Buchardo et suis heredibus in perpetuum. In forinsecis vero Buchardi hominibus, sicut antea venire solebant ad furnum et molendinum Buchardi, bannum habebimus. Ipse vero totam habebit eorum justiciam et forifactorum emendationem, salvo capitali nostro quod nos debet contingere de molitura. Nam si nostrum capitale nobis perierit, vel defectu vel negligentia servientium, vel alio modo per ipsos, in parte Buchardi recuperabimus, Nos autem bannum nostrum de molendino et furno, quod in eodem castro primitus habebamus, eidem Buchardo similiter et suis heredibus communicavimus in perpetuum. Verum si processu temporis ampliata villa sic fuerit, quod duo furni et duo molendina prædicta bannariis non possint sufficere, nos et idem Buchardus de communi sumptu molendinum et furnum, qui nostris bannariis sufficere debeant, adquiremus, et erunt communes. Quod si alter nostrum occasione aliqua sumptum rationabilem sibi contingentem ponere noluerit in emptione vel adquisitione molendini vel furni tercii, totus sumptus ponetur ab altero ; et donec alter medietatem sumptus rationabilem reddiderit, ille qui totum posuerit, totum, ut justum est, possidebit, et emptum, et adquisitum. Constitutum est etiam et concessum quod in molendinis et furnis communibus, et justiciis faciendis super his, duo servientes assignabuntur ; unus ex parte nostra, qui fidelitatem Buchardo faciet et suis heredibus, et alter ex parte Buchardi, qui nobis et successoribus nostris episcopis fidelitatem similiter exhibebit. Servientium istorum alterum quandocunque mutare contigerit, successor illius fidelitatem quam prior exhibuit exhibebit. Illi vero duo qui dicti sunt servientes, et furnarii, et molendinarii communes, et eorum servientes de furnis et molendinis communibus, immunes erunt et liberi ab omni consuetudine et exactione. Noster serviens nostros bannarios, et Buchardi serviens suos bannarios submonebit. Emendatio forifactorum, quæ tres solidos non poterit excedere, communis erit, et communiter capietur, nisi forte fuerint a forinsecis hominibus ejusdem Buchardi, quæ tota pertinet ad Buchardum. Item, quia nemora Magdunensi castro proxima non habehamus, Buchardus vero sufficientiam habebat nemorum, condictum est et concessum quod ipse Buchardus et heredes sui omnia sua nemora, quæ sunt ultra Malestret, ad furnorum usum concederent, et fecerunt. Buchardus autem nec heres illius prædicta nemora neque vendet, nec invadiabit, nec dabit in feodum, nec alio modo afienare poterit ab usu furnorum, nec in parte, nec in toto ; nec heredum suorum alicui dabit, nisi tantum illi qui prædictam communitatem habebit. Si vero, guerra ingruente, seu fluvio Lygeris rationabili causa transitum impediente, ad usum furnorum nemora haberi non poterunt, de communi comparabuntur. Sumptus autem tam in quadrigis, quam in equis, et servientibus, et in aliis quæ necessaria fuerint furnis et molendinis communiter fient. Pro quocunque nostrum quadrigarum equi, vel ipsæ quadrige, vel servientes earum impediti fuerint, de illius proprio damnum resarcietur. Emptiones sive adquisitiones quas in eodem castro de cujuscunque feodo juste et rationabiliter faciemus, exceptis rebus ad ecclesias pertinentibus, et expensis fient communibus, et erunt communes, et alter non poterit emptionem aut adquisitionem alterius impedire. Quod si alter nostrum medietatem sumptus emptionum seu adquisitionum sibi contingentem ponere noluerit, alter totum sumptum ponet, et donec ab altero quod continget eum receperit, ipse totum possidebit. Si alter de altero super adquisitionum vel emptionum sumptu suspitionem malam habuerit, ille qui sumptum posuerit, quod probatione legitima testium probare poterit, inde habebit. Si communes furnos vel molendina communia pejorari contigerit, de communi reparabuntur. Condictum tamen est et concessum quod pro cereis quos Buchardus debet Aurelianensi ecclesiæ, neque censivam quam a nobis habet Magduni, nec aliquid quod ad nostram communitatem pertineat, saisiemus. Hæc compositio facta fuit inter nos Manassem, Aurelianensem episcopum, et Buchardum de Magduno, ligium hominem nostrum, sine fraude et malo ingenio, salvo jure et censu utriusque in omnibus aliis rebus, exceptis his quæ in præsenti pagina compositionis jure et debito continentur. Compositionem ipsam quæ dicta est, Buchardus servare pepigit et fide firmavit ; et si forte per ignorantiam aut per oblivionem aliquid in ea præsumpserit, infra dies XV postquam submonitus inde fuerit, emendari faciet salva fide. Nos quoque promisimus atque pepigimus eidem Buchardo, sicut homini nostro ligio, et in verbo sacerdotis, compositionem istam firmiter atque fideliter observare. Hujus rei testes sunt, ex parte Buchardi, Maubertus de Plesseicio, Herveus de Grangerio, Herveus Mercator, et Wilelmus de Pereio, gener ejus, Drogo major de Clariaco, Johannes Augerius, et Wilelmus frater ejus, Johannes Bernardus, Paganus Frogerius, Rainaudus de Benis. Et ex parte domini episcopi sunt testes Herbertus archidiaconus, Giraudus archidiaconus, Marescotus archidiaconus, Heenricus archidiaconus, Stephanus abbas beati Evurcii, Bonushomo capellanus episcopi et presbyter, Andreas presbyter, Johannes presbyter, Willelmus presbyter, Joannes diaconus et archipresbyter, Girardus de Nuiliaco diaconus, Gaufridus de Craciaco diaconus, Radulfus diaconus, Willelmus brito et diaconus, Maubertus diaconus, Herveus Morini subdiaconus, Hugo de Duso snbdiaconus, Constantinus subdiaconus, Agrinus subdiaconus, Wido de Garlanda frater episcopi, Pertus major, Arnulfus Magdonensis præpositus, Maubertus miles, Rainaudus major, Radulfus Boëlli, Pinardus cellerarius, Petrus Andegavensis, Rufinus serviens episcopi. Insuper, ut res ista firmior atque stabilior haberetur, tam nostri quam Aurelianensis capituli quam ejusdem Buchardi sygillorum attestatione præsens cyrographum roborari voluimus et muniri.

Actum publice in Aurelianensi capitulo, incarnationis dominicæ anno MCLXXII, indictione V, ordinatis in Aurelianensi ecclesia Hugone decano, Andrea cantore, Letoldo subdecano, Manasse capicerio, cancellario nullo.

A la fin de la copie de Baluze se lit la note suivante:

Hactenus1 Chartularium Ecclesiæ Aurelianensis vetus, quod integrum transcripsimus anno MDCLXVII, mense Januario frigidissimo. Verum in transcribendo non sumus secuti ordinem qui extat in veteri codice2, ea nimirum de causa, quod cum illum commodato haberemus pro exiguo temporis spatio, quæ utiliora videbantur ad ea primo calamum convertimus. Postea vero, inter transcribendum, animadvertimus omnia esse describenda. Itaque initium chartularii descriptum est in pagina 77, 78, tum quod sequi debuit extat in pag. 1 ; — et 79, 80, 2 ; — 86, 4 ; — 87 et seqq., 5 et seqq. ; — 90 et seqq. In margine autem uniuscujusque chartæ adnotatus est numerus ordinis quem obtinent in veteri codice.

steph. baluzius.

In nomine sanctae et individuae Trinitatis, Hugo, Bituricensiumgratia Dei archiepiscopus. Quaecumque locis divinae aulae dicatis vel delegando annuimus aut minus idonea supplere innitimur2, hoc expetere nostre humilitatis ministerium et presentis vite felicitatem indere et ad perpetuam beatitudinem fatiliorem transitum constat prebere, ut sicut partes nostri corporis sibi mutuato solatio in invicem competentia subpeditant, sic nostre aecclesiæ uno copulate Christo sibi invicem obtata concedant. Itaque notum esse volumus cunctis fidelibus sanctæ Dei æcclesiæ tam presentibus quam futuris, precipue coepiscopis nostris et omni cetui canonicorum sedis Sancti Stephani protomartiris Bituricensis æcclesiæ, quibuscumque honoribus promotis, quia complacuit obtemperandum petitis domni Arnulfi, Aurelianorum episcopi, et universæ concionis sanctæ et vivifice Crucis, remittere siquidem cuidam æcclesiæ in nostro episcopatu sitæ in fisco Sanctæ Crucis qui dicitur Maciacus, pertinenti ad stipem fratrum, quicquit ab antecessoribus nostris et postæa a nobis reddere cogebatur videlicet synodum et quas vocamus paratas. Statuimus ergo eam ab hodierna die immunem et liberam ; nullum omnino reddat nobis vel archidiaconis nostris obsequium, solis canonicis Sancte Crucis victuaria administrans ; nec ab episcopis vel aliis ordinibus qui post nos futuri sunt hujusmodi repetatur obsequium, sed sicut agenda a se stabilienda censuerint, sic a nobis difinita non repetant, nisi illud quod matrem æcclesiam, cujus filia fore agnoscitur, secundum patrum traditionem visitare et frequentare certis temporibus studeat, et ejus pasci allocutione et doctrina et crismate, nihilque ei de nostro cujus indiguerit ministerio denegetur. Ut ergo canonici Sanctæ Crucis perpes sentiant nostri beneficium et nostræ sit fragilitatis adjumentum et firmum teneat atque inviolabilem hæc cautio tenorem, manu propria roborandum censuimus in presenti sinodo et coepiscoporum autentui et canonicorum nostrorum assertioni stipulandum obtulimus1, ea tamen ratione ut quandiu spiritus nostros rexerit artus, psalmum XXXVI, videlicet : Domine ne in furore tuo, pro stabilitate atque incolomitate nostra decantent ; post decessum vero nostrum De profundis volumus ab eis pro nostra requie decantari, ut a profundo mortis periculo mereamur, Christo opitulante, eorum orationibus intervenientibus eripi.

S. Aimonis archiepiscopi Bituricensis, 1Richardi Bituricensis archyepiscopi.

2Hugo Biturigensium archiepiscopus. † Signum Adelberti. † S. Riciardi archyclauvi. † Erardus archidiaconus. Gauzbertus archipresbiterss.2Rodulfus archipresbiterss. Euvrardus archipresbiterss. Costantius archipresbiterss. Ragamtinnus archipresbiterss. Ingelbertus archipresbiterss. Bernardus archipresbiterss. Agarnus archipresbiterss. Girbertus archipresbiterss. † Gerbertus levita et decanus. † Gerbauhus (?) 3 † Ardincus levita ss. Hunbaldus levita ss. Hunbertus levita ss. Ernimmarus archidiaconus. Rotgarius archidiaconus. Vunnenolio archidiaconus. Giraldus archidiaconus. Dado archidiaconus. Hunbaldus subdiaconus. Franco subdiaconus. Archinaldus clericusss. ΓΑΟΖΦΡΙDVC. Odo. Dacbertus archidiaconus. Stephanus archidiaconus. Girbertus archidiaconus.

Datum mense maio, indictione XIIII, anno XXIII regnante domno Lothario rege. Boso ss. ad vicem Rannulfi cancellarii.

Si loca sanctorum in quibus memorias eorum agimus ac cineres custodimus, cultu piæ devotionis atque religionis officio ad melioris apicem status provehere curemus, omni dubietate seclusa credimus eosdem patrocinatores nobis haberi in cœlis, ob quorum honorem hæc agere studemus in terris. Et quamquam nil illis præmii conferatur a nobis, nobis tamen merces religionis augmentatæ adquiritur, et non solum futuræ repensionis denario nos ditari confidimus, sed et præsentis vitæ curriculo ab imminentibus anxietatum periculis, eisdem intervenientibus, multoties liberari. Nec ideo diffidimus si non semper ab instanti angustia subtrahimur, cum constet eosdem sanctos, ut postmodum plenæ felicitatis gloria potirentur, præsentis regni tribulationibus tribulatos, ac variis tribulationum calamitatibus vexatos esse, quos tamen in talibus a Domino dilectos fuisse nemo sapiens sanum ignorat. Sed et eadem loca sanctorum nequaquam arbitramur honeste posse tractari, si illic Domino nostro Jesu Christo famulantibus et divinum officium persolventibus stipem debitam denegemus, et ea quæ alii ob redemtionem animarum suarum contulerunt, nostra avaritia detorquemus. Quapropter minime dubitandum est æternis nos suppliciis affligendos, si aliorum vota tam temerarie applicamus usibus nostris. Unde etiam cujusdam viri sapientis admonemur documentis, quibus ait : Ante mortem præpara tibi justitiam quoniam non est invenire epulas apud inferos. Horum igitur et aliorum incitationibus oraculorum instructus,1 ego Hugo, Francorum dus et marchio, notum fieri volumus omnibus fidelibus nostris, tam præsentibus quam etiam futuris, quod anno DominiDCCCC LXXV indictione III, adiit præsentiam nostram quidam episcopus Aurelianensis sanctæ matris ecclesiæ, nomine Arnulphus anno sui præsulatus XII, reclamans quamdam terram, quæ olim luculenta cupiditate a locc sibi nutu Dei commisso fuerat abstracta ; et nunc eam quidam miles noster Hugo e nostra manu videbatur tenere in beneficium. Cujus petitionem ratam dijudicantes, consentiente eodem milite nostro Hugone et comitibus nostris, reddimus eidem ecclesiæ, in honorem Dei et sanctæ Crucis constructæ, quamdam abbatiam in honore sancti Johannis prope muros civitatis, cum omnibus ad se pertinentibus plene, et ad integrum sine ulla alterius inquietudine totam eidem loco concessimus perpetualiter possidendam. Si præfatam igitur abbatiam S. Johannis a nobis redditam ac restitutam a nobis, contra jus amplius aliquis ecclesiæ et contra voluntatem episcopi ejusdem loci S. Crucis, aut vi aut aliquo ingenio abstrahere, præsumere tentaverit, ex auctoritate Dei et nostra... anathemati subjaceat. Signum Hugonis ducis, qui hoc scriptum fieri vel adfirmari curavit. Signum Rotberti filii ejus. Signum Gauffredi comitis. Signum Fulconis filii ejus. Signum Henrici comitis. Signum Wauterii comitis. Signum Walterii et Radulfi filiorum ejus. Signum Burchardi comitis. Signum Burchardi, hujus rei amanuensis.

In nomine Domini Dei æterni et Sulvatoris nostri Jhesu Christi, Ludovicus, misericordia Dei rex. Si liberalitatis nostræ munimine quiddam conferimus beneficio, et necessitates ecclesiasticas ad petitiones sacerdotum nostro relevamus juvamine atque imperiali tuemur munimine, id nobis et ad mortalem vitam temporaliter, transiendam et ad æternam feliciter obtinendam profuturum liquido credimus. Noverit interea sagacitas seu utilitas omnium fidelium sanctæ Dei Ecclesiæ, nostrorumque tam præsentium quam et futurorum sollertia, quia adiens vir venerabilis Arnulfus, Aurelianensis ecclesiæ humilis episcopus, seneritatem nostram, obtulit obtutibus nostris auctoritates prædecessorum nostrorum, videlicet serenissimi Karoli Imperatoris necnon Hludovici excellentissimi regis avi nostri, atque progenitoris nostri Klotarii magnifici regis, in quibus continebatur qualiter ei omnes res ecclesiæ suæ perpetualiter ad deserviendum confirmaverant, postulans atque humiliter obsecrans ut nos morem paternum sequentes, easdem res eidem ecclesiæ simili præcepto nostræ auctoritatis confirmaremus. Cujus nos petitionem benignam ratamque ducentes, id agere decrevimus. Res autem quas moderno tempore ipsa retinet ecclesia, hæ sunt : monasterium sancti Euvertii, monasterium sancti Lifardi, cum rebus quæ sunt in Pontivo et in Matisconensi pago, et in Provincia, ex eadem abbatia pertinentibus, quarum hæc sunt nomina : in Pontivo villa Rahis cum omnibus sibi rebus pertinentibus ; monasterium S. Maximini Monachorum ; item capella sancti Maximini juxta murum ; monasterium sancti Petri virorum ; monasterium sancti Petri puellarum ; monasterium sanctæ Crucis Gargogilensis  ; monasterium sancti Aviti ; cella sancti Privati, sancti Petri Tauriacensis, sancti Saturnini, sanctæ Mariæ Draviacensis, item sanctæ Mariæ fabricatæ ; item sancti Johannis, sancti Marcelli, sancti Martini Crevensis ; item sancti Martini, quæ est prope murum ipsius civitatis, S. Laurentii, sancti Gervasi, Puteum sancti Sigismundi ; sancti Vincentii, sancti Sergii ; Buccus monasterii ; campum Bellum, Screonas ; Marogilum, Prisciniacum, cum rebus omnibus ad prædicta monasteria et ad cellas pertinentibus. Sunt etiam hæ : Silviniacus, Pedeverius, Bullus, Masciacus, Rofiacus, Sennonaus, Castellanus, Vetus mansiones, et Novavilla ; Liminiacus, Buxiacus, Nemaus, Cautionus, Cambonus, Gaverdonus, et alodus quem Karolus imperator seremissimus Theodrado dedit ad proprium, et isdem Theodradus memoratæ ecclesiæ delegavit. Item res cum mancipiis quas Deotimus et Agius ceterique venerabiles episcopi et alii Dei fideles eidem contulere ecclesiæ. Res autem quas jamdictus imperator Karolus eidem reddidit ecclesiæ, et postea gloriosus Rex Hludovicus suo confirmavit præcepto hæ sunt : Basilicas, Ulmetus, Perpetiacus, Gevenoilus, Marogilus, Lidiacus, Cadonnus, cum villis ad se pertinentibus, Buxerola, Vienna, Limogilo, Silviniaco, cum aliis rebus et mancipiis ad easdem villas pertinentibus. Nos quoque utilitati ipsius ecclesiæ, auctore Deo, adminiculum ferre cupientes, ob amorem Dei et memoriam avi nostri et genitoris, prædecessorumque nostrorum regum videlicet Francorum, necnon et stabilitatem regni, addimus res quæ Karolomannus rex eidem ecclesiæ reddidit. Sunt autem hæ : in pago Biturico villa quæ vocatur Caltesius, et altera quæ vocatur Marsiacus in pago Nevernensi, ad eundem Caltesium pertinens sive Pauliacum, cum omnibus longe lateque aut prope positis pertinentibus et familia utriusque sexus ; in pago etiam Blesiaco villa quæ vocatur Curtis, quam nuper sæpedictæ ecclesiæ Odo comes reddidit cum omnibus ad eam pertinentibus, consentiente Hugone Franchorum duce ; beneficium etiam quoddam Gauzfridi comitis, quod idem Hugo Arnulfo, ejusdem ecclesiæ præsuli, consentiente eodem Gauzfredo, reddidit. Memoratas igitur cellas, monasteria et villas cum nonis et decimis, quas ipsa ecclesia de comitatu et de aliis villis, quæ in beneficio continentur, accipere consuevit, seu alias cum rebus omnibus et mancipiis ad se pertinentibus, quas modo et tunc jure et legaliter ipsa tenebat ecclesia, nostra regali potestate per hoc nostræ celsitudinis præceptum eidem denuo confirmamus ecclesiæ, ut hoc nostræ auctoritatis præcepto præfatus pontifex et futuri sæpedictæ ecclesiæ pontifices per omnia et in omnibus quæ sibi necessaria fuerint utantur et defendant et liberum exinde et ex aliis rebus, quæ eidem ecclesiæ a fidelibus Dei conlatæ sunt, habeant potestatem. Obtulit interea jamdictus venerabilis præsul Aurelianensis ecclesiæ obtutibus nostris auctoritatem immunitatis prædecessorum nostrorum regum videlicet atque imperatorum, in qua erat insertum quod præfixus genitor noster et nominatissimus avus noster prædecessoresque corum reges videlicet Franchorum, ecclesiam Sanctæ Crucis, cui auctore Deo ipse venerabilis episcopus præest, sub suo munimine et defensione consistere fecissent, et eorum immunitatum auctoritatibus hactenus ab inquietudine judiciariæ potestatis eadem munita atque defensa fuisset ecclesia. Ob rei tamen firmitatem postulavit nos jamdictus venerabilis episcopus ut paternum morem sequentes, nostræ immunitatis præceptum eidem fieri censeremus ecclesiæ. Cujus petitionibus iterum libenter annuimus, et hoc nostræ immunitatis præceptum pro divini cultus amore, et animæ nostræ remedio, ad ipsam sanctam sedem fieri decrevimus, per quod præcipimus atque jubemus ut nullus judex publicus vel quilibet ex judiciaria potestate aut nullus ex fidelibus nostris tam præsentibus quam et futuris in ecclesias aut loca seu reliquas possessionnes, quas moderno tempore in quibuslibet pagis vel territoriis infra ditionem regni nostri juste et legaliter memorata tenet ecclesia, nec in eas res, quæ deinceps à catholicis eidem conlatæ fuerint ecclesiæ, ad causas audiendas, vel freda aut tributa teloneaque exigenda, aut mansiones vel paratas faciendas, aut fidejussores tollendos, aut homines ipsius ecclesiæ tam ingenuos quam servos, super terram ipsius commanentes distringendos, seu alias redibitiones, ant inlicitas occasiones [requirendas] nostris et futuris temporibus ingredi audeat : neque ea quæ supra memorata sunt exigere penitus præsumat ; sed liceat præfato præsuli suisque successoribus res prædictæ ecclesiæ cum monasteriis, cellis, villis sibi subjectis, et rebus omnibus vel hominibus ad se pertinentibus vel aspicientibus, una cum telonei medietate, sive porta Parisiaca, sicut in præcepto avi nostri prædecessorumque nostrorum continetur, vel etiam nonis vel decimis de quibuscumque locis vel pagis sibi pertinentibus, sub tuitionis atque immunitatis nostræ defensione, remota totius judiciariæ potestatis inquietudine, quieto ac libero ordine possidere, et nostro fideliter parere imperio, et pro incolumitate nostra, seu etiam totius regni à Deo nobis conlati ejusque clementissima miseratione per immensum conservandi stabilitate, una cum clero et populo sibi subjecto Dei immensam jugiter exorare clementiam, et quidquid de præfatis rebus ecclesiæ jus fisci exigere poterat, in integrum eidem concessimus ecclesiæ, scilicet ut perpetuo tempore in eodem loco Deo famulantibus ad peragendum Dei servitium augmentum et supplementum sit. Illud quoque nostro huic præcepto interseri placuit, ut si aliquis per tot annarum curricula vel a tempore domni et genitoris nostri Hlotarii, et piæ recordationis avi nostri Hludovici scilicet ac Karoli Magni usque ad hoc tempus aliquid ex rebus vel mancipiis jamdictæ ecclesiæ, quolibet malo vel perverso ingenio, vel persecutione aliqua imminente, seu qualibet tarditate vel negligentia interveniente, invadendo vel subtrahendo abstulit ; vel si quislibet ex prædictæ ecclesiæ mancipiis quocumque malo ingenio a servitio ipsius se occultavit vel subtraxit aut fuga lapsus est, et hoc prælatus ipsius ecclesiæ vel sui successores approbare una cum advocatis vel testibus idoneis potuerint, ita per hoc celsitudinis nostræ præceptum approbent, et in integrum quæ sua fuerint ipsa recipiat ecclesia sine alicujus contradictione vel intromissione potestatis. Hoc vero nostræ auctoritatis præceptum, ut pleniorem in Dei nomine obtineat vigorem, et à fidelibus sanctæ Dei ecclesiæ per diuturna conservetur tempora, manu propria subterfirmavimus et anuli nostri impressione insigniri jussimus.

Signum domini Hludovici gloriosissimi regis Francorum.

Ego Arnulfus, ad vicem domni Adalberonis archiepiscopi atque archicancellarii, recognovi.

Actum anno Incarnationis Dominicæ DCCCCLXXVIIII, secundo die regiæ ordinationis ejusdem indictione VII, V idus junii. Actum Compendiensi palatio in Dei nomine feliciter. Amen.

Quotiens largicionis et donacionis ordo juste et legaliter diffinitus fuerit, ad memoriam futurorum scripto id convenit memorie deputare... Ego Theodoricus1 gratia Dei humilis Aurelianorum episcopus, ob amorem Dei et reverentiam sancte et vivifice crucis, necnon et eximii confessoris Christi Mamerti, pro remedio anime mee maxime et pro utilitate animarum episcoporum hujus ecclesie futurorum, ex consensu omnium fidelium nostrorum tam clericorum quam laicorum servientium ecclesiarum, hoc est sinodum et circadam, que sunt site in villis nostre ecclesie canonicorum videlicet Geminiaco, Noemo, Trigano, eisdem canonicis testamento nostre authoritatis concedimus, ea tamen ratione ut annis singulis anniversarium obitus mei, ut mos est, ipsi peragant. Statuimus etiam eas ab hodierna die ab omni servitio immunes et liberas, dum tamen in eorumdem potestate permanserint, et nullum omnino reddant nobis vel archidiaconis nostris obsequium, excepto quod supra [memoratum] est, solis canonicis [victuaria administrans] nec ab episcopis vel ab ordinibus qui post nos venturi sunt hujusmodi repetant obsequium sed sicut a nobis dilfinitum est inconvulsum teneatur, nisi illud qui majorem ecclesiam, cujus filie fore noscuntur, secundum antiquorum traditionem visitare et frequentare certis temporibus studeant, et ejus parti, allocutione et doctrina et crismate nihil que eis de nostro cujus indiguerint ministerio denegetur.

Signum Theodorici presulis. S. Theduini archidiaconi. S. Archenaldi archidiaconi. S. Valterii archidiaconi. S. Henrici archipresbiteri. S. Arfredi abbatis et archidiaconi. S. Henrici archidiaconi. S. Warnerii archipresbiteri. S. Aldeberti archipresbiteri.

Anno dominice incarnationis M et XXI indictione IIII, et epacta [IV] in mense januario Regnante Roberto rege Francorum XXX regni ejus1.

In Christi nomine. Ego Raimundus qui beneficium ex rebus Sancte Crucis per largitionem domini Rainerii, episcopi Aurelianensis, teneo, notum esse volo cunctis fidelibus sancte Dei ecclesie curam gerentibus quia postulaverunt me monachi Cluniacensis monasterii ut eis terram que dicitur Cannaveria et aliam terram quam Masiuncellas vocant, quas avunculus meus Ingelbaldus Sancto Petro Cluniacensi et monachis qui in loco qui dicitur apud Pontem Unsantie1 deserviunt cum omnibus appenditiis suis, reliquerat, pro redemptione anime ejusdem avunculi mei et matris sue et mee, et ut domnum Gerardum monacum faciant concedo, et concedente domno R[ainerio] Aurelianensi episcopo, cujus largitione prefatum beneficium habebam, ceterisque parentibus et amicis meis concedentibus, sicut petierant, voluntati eorum concessi, eo pacto ut, unoquoque anno in festivitate sancte Crucis que est in maio, prefati monasterii monachi episcopo (sic) (ecclesie ?) Sancte Crucis libram unam cere pro recognitione exsolvant ; quod si in prefata cera reddenda tardi extiterint, postmodum reddant et rem suam non perdant. Hec vero cartula ut sit firmior manu propria subterfirmavi.

S. Rainerii Aurelianensis episcopi. S. Helgodi decani. S. Hugonis precentoris. S. Renehonis subdecani. S. Mauritii archidiaconi.

Datum Aurelianis publice anno Philippi regis XX.

S. Odonis cancellarii.

Ego Joannes, Dei gratia Aurelianorum humilis episcopus, notum fieri volumus cunctis fidelibus quod ob amorem Dei et honorem beate Dei genitricis Marie et sancti Laurentii levite et martyris, petitioni monachorum sancte Marie de Karitate et celle sancti Laurentii que est juxta Aurelianum consentiens, pro remedio anime mee et pro utilitate animarum episcoporum sancte Aurelianensis sedis futurorum, ex communi consensu fidelium nostrorum tam clericorum quam laicorum, ipsum altare beati Laurentii quietum concedimus, dum tamen in eorum potestate permanserit et monachi sancte Marie et sancti Laurentii ibidem Deo servierint, ita ut vicarius ecclesie qui a predecessoribus nostris exigebatur a nullo posterorum nostrorum amplius exigatur et neque nobis neque posteris nostris infractura ejusdem ecclesie et cimiterii, si forte contigerit, neque claustri monachorum cum officinis et appenditiis earum aliquo modo amplius emendetur, et si forte evenerit ut aliqua infractura ibi fiat homicidii, sacrilegii, adulterii, furti, sanguinis effusionis vel alicujus offensionis ubi reconciliatio conveniat, Dei gratia juvante, a monachis ibidem Deo famulantibus eadem reconciliatio celebretur. Si vero oportuerit ut altaria ibidem de novo ædificentur et vetera aliquando deleantur nihil inde omnino ab eis exigatur. Hec supradicta eidem concedimus, salvis ceteris consuetudinibus et subjectione quam debet eadem ecclesia matri sue Sancte Crucis ecclesie et nobis, videlicet refectione in vigilia S. Laurentii et synodo et Ramis palmarum, et de reddendis duobus pellibus caprinis nostro cantori, et revestitu sacerdotis in die dominica et justicia de ipso sacerdote. Hec vero que eis concedimus nostre authoritatis testamento confirmari volumus.

1S. Joannis episcopi Aurelianensis.

S. Radulphi archiepiscopi Turonensis.

S. Attonis decani.

S. Mauritii cantoris.

S. Hugonis sacriste.

S. Odonis cancellarii.

S. Mauritii archipresbyteri.

S. Gauffredi subdecani.

S. Hugonis archidiaconi.

S. Joannis archidiaconi.

S. Ildegarii succentoris.

S. Odobrici.

Actum Aurelianis publice in capitulo Sancte Crucis anno incarnationis dominice MXCI. Datum mense februario regnante Philippo, Francorum rege, anno imperii sui XXXII.

Quoniam rerum gestarum memoria litteris veracius et sine errore recolitur, utile duximus nos, scilicet capitulum Sancte Crucis, et abbas sancti Petri Carnotensis, pactum societatis, que inter nos in capitulo nostro ab omnibus concessa est, litterarum memorie commendare. Notum sit igitur successoribus utriusque partis, quod abbas sancti Petri Carnotensis Willelmus sepius nos adierit, negans ut medietatem decimarum terre, quam terram ecclesie sue dederat rex apud Niz, quas decimas juris ecclesie nostre manifestum est esse, ipsi ecclesie sue concederemus. Cujus petitioni non statim adquievimus ; sed tandem considerantes quod multis expensis et magno labore terram illam, que deserta fuerat, excoluissent, et quod pluribus donis potentes vicinorum castellorum eis parcare conveniat ; et insuper intelligentes quod per eos ipse decime fidelius exigentur et servabuntur, peticioni eorum tali pacto adquievimus, ut ipsi ecclesiam que ibi facienda erat de suo facerent, et nos medietatem reddituum haberemus ; et si sacerdos ibi ponendus esset, per prepositum nostrum et per monachum obedientiarium, prius nobis, deinde illis presentaretur, neque absque utrorumque consensu ibi constitueretur. Similiter et graneam in qua decima colligenda fuerit ipsi de suo facerent ; decimarius vero, qui decimam ad graneam deferre deberet, a nobis et ab illis ponendus esset, et utrisque fidelitatem faceret. Quod si duo ponendi essent, ipsi unum et nos alterum poneremus ; et suus nobis et noster illis fidelitatem faceret, quod fideliter decimam conservaret. Cum autem custodiende granee custodes ponentur, nos nostrum ponemus et de nostra parte conducemus, et ipsis monachis fidelitatem faciet ; et si ipsi monachi servientem posuerint ad custodiam ipsius granee, nobis fidelitatem faciet. Si autem ipsi monachum ponere voluerint ad custodiam granee, faciant ; nobis tamen per servientem unum fidelitatem faciat. Et si nos canonicum nostrum ad custodiam granee ponere voluerimus, similiter per unum servientem monachis fidelitatem faciat. Postquam vero decima excussa fuerit, cum mina dividatur, et farragium similiter equaliter. Hoc pactum factum est in capitulo Sancte Crucis in presentia domni Ludovici regis anno regni sui III, presente Johanne Aurelianensi episcopo. Affuerunt etiam testes, ex parte canonicorum : Stephanus decanus, Archembaldus subdecanus, Seguinus precentor, Buchardus archidiaconus, Gislebertus archidiaconus ; ex parte vero ecclesie Sancti Petri Carnotensis : Willelmus abbas, Willelmus prepositus ecclesie Carnotensis, Hugo prepositus, Hugo archidiaconus Blesensis, Philippus subdecanus sancti Aniani, Warinus capicerius, Salomon canonicus sancte Marie. In conducendo presbitero canonici sancte Crucis nichil dabunt.

Ego Stephanus Sancte Crucis decanus et totum ejusdem ecclesie capitulum omnibus tam clericis quam laicis notum esse volumus quod inter nos et Simonem filium Malgerii singulis annis lis et contentio nascebatur de decima scilicet nostra, quam apud sanctum Martinum super Ligerulum habebamus et sua quam ibidem juxta nostram habebat, quod vicissim servientes nostri et sui eam sicut eis ad animum veniebat occupabant. Quam contentionem penitus auferre cupientes, communi consilio totam nostram decimam quam in predicto territorio habebamus cum ipsius Simonis decima communicavimus, tam de annonna quam de vino, eo siquidem pacto, quod ante messes nos canonici sive prepositus noster decimatorem ad messium decimam congregandam ponemus et inde fidelitatem et nobis et Simoni faciet, et si inde forisfecerit, communi consilio nostro scilicet et Simonis aut expelletur aut remanebit, et si emendatio inde accepta fuerit, nos inde duas partes Simon vero terciam habebit. Post excussionem messium primum presbiter mestivam suam recipiet, totum reliquum inter nos et Simonem ita dividetur quod duas partes ipsius habebimus, Simon terciam ; de farragio similiter. Quod si nos aut Simon de predictis decimis olim deperditum aliquid recuperare poterimus, in commune totum ponetur et ad prioris modum dividetur ; de vino quoque serviens noster qui illud colliget et nobis et Simoni fidelitatem faciet sicut de annona dictum est, et habebimus inde duas partes, Simon autem terciam, preter clausum nostrum capiceriæ quod nullam decimam dabit. Factum est hoc pactum in capitulo Sancte Crucis, concedente hoc Bartholomeo capicerio, de cujus feodo pars illa est que ad Simonem pertinet, ita quoque quod quicquid ei forisfecerit Simon capicerio capicerius nullam habebit potestatem ibi aliquid sasiendi donec divisa pars Simonis a nostra fuerit ; postquam autem divisa a nostra fuerit ipsius pars inter Simonem et capicerium inde conveniat, nos inde non intromittemus...

Ego Manasses, Dei patientia ecclesie Aurelianensis minister humilis, omnibus in Christo fidelibus salutem. Sciant omnes quicunque verba hujus scripture legerint vel audierint quoniam nos, tam pretio quam precibus abbatis et monachorum Curie Dei circumventi, quidquid ipsi habent tam in terra apud Ingraniam quam in nemoribus ipsis que pertinent ad jus et dominium ecclesie Sancte Crucis, preter sexcies viginti arpennos nemorum, injuste et sine conscientia capituli eisdem monachis donavimus, tali tamen conditione quod singulis annis redderent ecclesie Sancte Crucis XVI libras cere ; quod ideo confitemur et testificamur ne concessio talis a nobis facta in damnum et prejudicium ecclesie veniat in futurum.

Ego M[anasses], Dei gratia Aurelianensis ecclesie minister humilis, omnibus notum fieri volo quod sine conveniencia et assensu capituli ejusdem ecclesie, concessi monachis Majoris monasterii ecclesiam de Jaona, et occasione concessionis mee eam sibi vendicare nituntur. Nichil enim juris unquam ante concessionem meam in eadem habuerunt, nec nunc habent, nisi quod de sola concessione mea videntur habere. Ego enim eripui eam de manibus duorum laicorum, Garnerii videlicet Bisol et Imbaldi Rufi, per sententiam excommunicationis a bone memorie Eugenio papa in laicos ecclesiarum detentores generaliter latam. Quorum filiis clericis, Hugoni scilicet Bisol et Gaufredo, quod illi percipere consueverunt in ecclesia illa in elemosinam concessi. Sciant etiam universi quod monachi corporalem predicte ecclesie possessionem nunquam habuerunt, quia nec ego nec alius nomine meo monachis corporalem illius ecclesie possessionem, vel alicujus beneficii seu poss[ess]ionis alicujus ad eam pertinentis assignavi.

In nomine sancte et individue Trinitatis. Nihil eque magnum ac gloriosum operari creditur liberalis prelatorum magnificentia quam ut ecclesiarum libertatem studio pietatis semper augere intendat et inobitas consuetudines, quas ad earum gravamen usus in tenorem juris adduxit, rationabili providentia relavare et ab occupantium manibus retrahere. Cujus rei notitia ego Manasses, Aurelianensis ecclesie minister humilis, dilectorum fratrum nostrorum canonicorum Beati Martini Turonensis gratiam et ejusdem ecclesie utilitatem diligenter attendens, controversiam inter Lancelinum et quosdam antecessores ejus cum prenominatis canonicis diu ventilatam pro posse meo studui pacificare et composite modum pacis scripto et memorie commendare duxi necessarium. Simone autem fratre Lancelini adhuc superstite, inter canonicos Beati Martini et ipsum Simonem de quibusdam pravis consuetudinibus quas apud Sodobrium usurpabat fuit contentio, scilicet hospitalitio, expeditione vel justitia super homines Beati Martini. Eodem vero Simone in articulo mortis posito1, ubi non habet locum mendacium, Deo et mihi ejus ministro, qui vocatus a Simone ut venirem illi affui morituro, confessus est et non negavit prefatas consuetudines se injuste requisisse, quas satisfaciens in manu nostra penitendo dimisit. Simone vero viam universe carnis ingresso, successit Lancelinus, frater ejus, et quas Simon consuetudines dimiserat et injuste accepisse cognoverat iterum requisivit et canonicos inquietatos capere presumpsit, unde a nobis datum et a domino papa confirmatam anathematis subivit sentetiam. Tandem domini regis Ludovici commonitione et date metu sententie, archiepiscopi Turonensis Engebaldi et meo consilio terminandam hanc commisit contentionem. Dominus itaque archiepiscopus et ego et nobiscum alii prudentes viri ad consulendum super hoc convenimus presente Lancelino sollicite de jure suo unicuique assignando. Provida itaque consideratione decrevimus quatenus quas Simon, frater ejus, consuetudines dimiserat, scilicet hospitalitium, et expedicionem et justitiam quam ex consuetudine ipse Lancelinus super homines Beati Martini exigebat, omnino dimitteret nisi prepositus Beati Martini requisitus vel impotenter vel negligenter ab ea deficeret. Addidimus etiam quod pro his que dimiserat censamentum quod in singulis domibus de Sodobrio habebat, uno constans sextario ad mensuram justam et rasuram, vendendi et emendi in villa ei in duplo redderetur, exceptis domibus cimeterio adjacentibus suum pristina consuetudine censamentum reddentibus. Amplius si Vindocinensis comes vel quilibet alii dominum Belgenciaci ad guerram procuraverint, homines Beati Martini de Sodobrio illi et preposito et hominibus ejus, in quantum terra Beati Martini censamentaria extenditur, impendent auxilium, iis tamen exceptis comite Theobaudo, canonicis et preposito Beati Martini. Sic dispositum placuit Lancelino et dimisit in manu Bartholomei, prepositi Beati Martini, cum cutello satisfaciens que dimitenda decrevimus. Quod ne queat oblivione deleri sigilli nostri attestatione firmavimus.

Actum publice in pratis Herbelliaci anno incarnati Verbi MCLIII, ordinatis in ecclesia S. Crucis majoribus personis Simone decano, Girardo cantore, Zacharia subdecano, Radulfo capicerio. Hujus rei testes affuerunt dominus Engebaldus, Turonensis archiepiscopus, Bartholomeus prepositus, Ernaldus hospitalarius, Georgius granitarius, Hugo succinctor, Hugo de Sodobrio, Johannes Senebaudi, Durannus de Sodobrio ; de hominibus vero illius terre Henricus major, Robertus major, Hugo de Alodo major, Obertus de Capella, Aubertus de Alodo, Hugo Gueinare, Andreas Kerrechat, Gilo filius Gauterii Asini, Bartolomeus de Ponte.

In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Simon, Dei permissione victoriosissime Crucis Aurelianensis decanus, totumque ejusdem ecclesie conventus. Notum facimus universis tam instantibus quam venturis quod canonicorum de Firmitate Abreni petitioni adquiescentes gratum impertientes assensum eis dedimus et in perpetuum habendam concessimus ecclesiam de Naim sine sinodo et circada et absque aliqua exactione episcopi, archidiaconi, archipresbiteri, in eadem vero libertate et quiete qua et alie ecclesie que proprie ad nostrum capitulum spectare videntur consistunt. Eo siquidem tenore concessimus eis prefatam ecclesiam ut singulis annis octavo die ante ascensionem Domini triginta sofidos Aurelianensis monete capitulo Sancte Crucis persolvant, qui die ascensionis inter clericos ad processionem euntes dividantur. Si vero casu aliquo contingeret quod canonici censum ad predictum non redderent terminum, utramque ecclesiam, videlicet de Firmitate et de Naim, ex pacto tamdiu a divino interdiceremus officio, donec census cum condigna satisfactione integre redderetur. Preterea in festo beati Thome libram cere persolvant singulis annis ad anni novi illuminationem. Actum in capitulo Sancte Crucis, astantibus majoribus personis Simone decano, Girardo cantore, Zacharia subdecano, Radulpho capicerio, Burchardo archidiacono, Algrino archidiacono, Johanne archidiacono, Hugone archidiacono. Quod ne queat oblivione deleri a[u]ctoritate sigilli nostri subterfirmavimus.

In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Manasses, Dei permissione victoriosissime Crucis ecclesie minister humilis, notum fieri volumus fidelibus universis tam futuris quam presentibus, quod canonicorum de Firmitate Abreni peticioni adquiescentes, gratum impertientes assensum, ecclesiam de Naim quam a manu capituli Sancte Crucis censualem receperunt eisdem canonicis et ecclesie beati Bartholomei confirmavimus et in perpetuum integre possidendam concessimus. Partem etiam illam prefate donavimus ecclesie quam nobis retinueramus et Arraudo, qui eam jure hereditario reclamabat, ad censum decem solidorum, nobis et quibuscumque nostra voluntas fuisset, singulis annis reddendorum, quamdiu viveret donaveramus ; videlicet ut hoc modo a manu laicali eam rethrahere et redimere possemus. Quamdiu autem Arraudus vixerit, partem istam prout ei concessimus possideat, atque ecclesie Beati Bartholomei et canonicis annuatim censum reddat prenominatum, et post ejus decessum totum absque aliqua heredum ipsius reclamatione et calumpnia ad prefatos redeat canonicos, in eadem libertate et quiete qua et alie ecclesie que proprie ad Sancte Crucis capitulum spectare videntur consistunt. Eo siquidem tenore prefatam eis concessimus ecclesiam ut singulis annis octavo die ante Ascensionem triginta solidos Aurelianensis monete capitulo Sancte Crucis persolvant, qui die Ascensionis inter clericos ad processionem euntes dividantur. Ecclesia vero libera et quieta permaneat absque circada et sinodo et aliqua exactione episcopi, archidiaconi, archipresbiteri. Si vero casu aliquo contigerit quod census ad predictum non reddatur terminum, utramque ecclesiam videlicet de Firmitate et de Naim tam diu ex pacto a divino interdicimus officio, donec census cum condigna satifatione reddatur. Preterea in festo beati Thome singulis annis libram cere persolvant ad anni novi illuminationem. Quod ne queat latere posteros ut ecclesia de Firmitate hoc donum et universa quibus dotata est liberius et firmius possideat, scripto commendavimus et sigilli nostri actoritate corroborari precepimus. Actum publice in capitulo Sancte Crucis, astantibus majoribus personis Simone decano, Girardo cantore, Zacharia subdecano, Radulfo capicerio, Buccardo archidiacono. Datum per manum Algrini cancellarii. Anno ab incarnatione Domini millesimo centesimo quinquagesimo tercio.

Pulcherrime consuetudinis usus apud nos inolevit ut pactiones quas cum aliquibus facimus scripto et memorie commendemus, quatinus quod fragili perire poterat in memoria, vivaci conservaretur in littera. Ideo ego Johannes, Sancte Crucis decanus, tolusque ejusdem ecclesie conventus presenti pagina notum fieri volumus tam presentibus quam futuris contencionem quandam diu fuisse inter Herbertum Vasletum et nos de parte nemoris quod situm est inter Nemus Arpini et Puteolum, quam partem idem Herbertus et predecessores sui diu a nobis censualem habuerant, de quibusdam quoque exactionibus quas ipse reclamabat tam in nemore quam in minimis fructibus sive terra, causa grierie et causa advocationis. Sed quia ecclesie nostre utile videbatur in nemore pretaxato novam villam1 editicare, ne ipse aut heredes sui aliquid in ea reclamare possent composicionem cum eo ordinavimus talem quod ipse quicquid censuale sive consuetudinarium in nemore sive in terra reclamabat, quietum et liberum nobis dimisit. Legitime quoque nobis in communi capitulo pepigit et per manum regiam se scrvaturum concessit quod si aliquis de hospitibus suis, sive de servis sive de liberis, aliquid in terra vel in nemore reclamaverit, nullo modo eum contra nos manutenebit ni quandiu rationi et juditio nostro adquiescere voluerint, neque aliquam servorum suorum pest eorum decessum in terra vel in nemore requiret successionem. Quasdam vero consuetudines, que vulgo oblite vocantur, quas prenominatus Herbertus et predecessores sui feodales a decano Sancte Crucis ab antiquo tenuerant in villis que Hurmetum, Musnetum, Aerisvilla vocantur, absque heredum suorum reclamatione et calumpnia nobis omnino quietas dimisit et totum feodum istum in manu decani refutavit tali tenore, uti singulis annis in festo sancti Thome de censu Sancte Crucis majori, sibi aut certo nuncio suo quem mittere debet, quadraginta solidos redditus, quos ipse tenebit feodales a decano, sicut tenebat prefatas debitas, et sicuti de alio feodo totam justiciam decano exhibet. Si vero per negligentiam majoris contigerit quod, statuto termino, quadraginta solidos non babuerit de proprio Sancte Crucis capiat et usque ad nodes recredat et deinceps capitale suum corn lege plane accipiat, nisi contigerit majorem prefatos nummos retinuisse jussu decani per defectum justicie. Actum in capitulo Sancte Crucis publice, auno Incarnati VerbiMCLV regnante L. gloriosissimo rege nostro anno octodecimo episcopatus domini Manasses episcopi nostrianno nono ; astantibu et annuentibus hoc in fato capitulo Johanne decano, Girardo cantore, Zacharia subdecano, Radulfo capicerio. Testes etiam adluerunt ex parte nostra : Hugo de Ruppibus miles, Rainaldus de Suncta Columba, Johannes de Resta, Gofridus de Saram ; ex parte Herberti Vasleti : Guillelmus fitius Lisiardi, Menerius, Guillelmus, Godefridus major, Gofridus Corrasse, Girelmus et Johannes, Bartholomeus, Rotbertus de Cathena, Girelmus et Guillelmus famuli, Nicholaus de Nemore Harpini.

In nomine sancte et individue Trinitatis, amen. Ego Ludovicus, Dei gracia Francorum rex. Decet regiam benignitatem nostram ut fidelium nostrorum postulationibus aurem facilem prebeamus. Qua consideratione capellani nostri Andree de Sancto Hilario Aurelianensi, qui nobis, ultra et citra mare, servierat ad graciam, preces suscepimus et effectu mancipavimus. Sciant itaque universi, et presentes et futuri, quod pro amore jamdicti Andree, per consilium eorum qui nobis adsistebant fidelium nostrorum, domum furni de Cathena, quam edificavit, eidem liberavimus. De culcitra penitus et de omni excubia predictam domum liberavimus, nisi forte rex per litteras suas aut per hominem de domo sua requisierit excubiam, quociens ipse evenerit. Ejusdem domus hospites, si quidam in querelam venerint, solummodo per nos, aut per dapiferum nostrum, aut per cancellarium nostrum, justiciam facient. Et pro justicie exsecutione ultra Castrumnovum, sive ultra septem leugas foras Aurelianis, non venient ad aliquam submonicionem nostram ; que submonicio fiat per litteras nostras, aut per hominem de domo nostra. Preterea stallium, quod ipse Andreas ad opus furni super craandum edificavit, eidem liberavimus. Et hoc donum libertatis, tam de domo furnili et hospitibus quam de stallio, omnibus post Andream ea possidentibus intemerate concessimus. Et ut ratum sit in posterum sigilli nostri auctoritate muniri et nominis nostri karactere consignari precipimus.

Auctum publice Stampis anno ab incarnacione Domini MCLVII, astantibus in palatio nostro quorum apposita sunt nomina et signa. S. comitis Theobaudi, dapiferi nostri, S. Guidonis buticularii. S. Mathei camerarii. S. Mathei constabularii.

Data per manum Hugonis 1 cancellarii.

Dilectis in Christo fratribus et amicis Hugoni decano totique capitulo Sancte Crucis Aurelianensis G[aufridus] decanus et universum Carnotensis ecclesie capitulum, salutem in Domino. Noverit fraternitas vestra quod cum Adam Harens magistro Bertero, concanonico nostro et vestro quicquid habebat in decima do Juis, scilicet medietatem ipsius decime vendidisset, candem decimam ad mandatum ipsius magistri Berteri super altare ecclesie nostre, de assensu uxoris sue et liberorum, fratrum quoque et eorum quorum interesse credebatur, obtulit, et dimisit vobis quidem et ecclesie vestre ad opus pauperum qui die cene dominice mandato1 intererunt illam prefate decime partem que de territorio quod in memorata villa habetis proveniet, totum vero reliquum, in cujuscunque terra sit, nobis ad simile pietatis opus conferens et assignans, domino Ebrardo, vicecomite Carnotensi, de cujus feodo ipsa decima erat feodum, nobis et vobis in elemosinam concedente, et tam venditionem quam oblationem ejus scripto suo autentico confirmante.

H[ugo], Dei gratia Sancte Crucis decanus, totumque ejusdem ecclesie capitulum omnibus in Domino salutem. Ut ea que nostris temporibus in conspectu nostro sollempniter celebrantur constanter maneant illibata, congruum est eadem signatis apicibus commendari. Ad universatem vestram presentis scripti testimonio volumus pervenire quod Martinus Billardus, Beati Aniani subdecanus, magistri Fulconis liberalitatem attendens et interventu precium quas pro eodem Fulcone Odo, nepos predicti M., ei fecerat, in domibus quas nostre ecclesie contulit elemosinam habendam concessit mansionem quamdiu predictus F., Sancte Crucis canonicus vixerit, asserens quod in collatione domorum hanc sibi retinuit facultatem quod si alterum nepotum suorum, quos indomorum collatione assensu nostro constituit vicarios, suum obitum contingeret prevenire, liberam haberet facultatem loco defuncti alium subrogare. Nos vero autenticum quod similiter hoc a nobis habebat attendentes sibi commissam fuisse prelibatam cognovimus facultatem. Eapropter magistro Fulconi predicti Martini et Pascasii nepotis ejus concessionem factam volumus, approbamus et nostri sigilli munimine roboramus. Hoc etiam addendum esse censuimus quod prefatus Fulco Pascasio, predicti M. nepoti, singulis annis XX^ti solidos concessit pro eisdem domibus in festo sancti Aniani hiemalis persolvendos, hoc addendo quod in domibus predictis loco sui vel secum sine assensu Pascasii alium non admittet. In disposicione vero Pascasii erit de orreis, cellariis, domus utensilibus ordinare, et mansionem suam habebit in domibus si in eis manere voluerit, salvo magistri Fulconis usu et salvis utensilibus que nostre ecclesie cum domibus eisdem fuisse collata dinoscuntur.

In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Herbertus Bonevall[ensis] ecclesie humilis minister totumque ejusdem ecclesie capitulum notum fieri volumus tam futuris quam presentibus unde contentio inter ecclesiam Sancte Crucis Aurelianensis et ecclesiam Sancti Florentini Bonevall[ensis] orta sit et qualiter eadem contentio sit sopita et utraque ecclesia ad pacis concordiam revocata. Contigit aliquando ut nos monachi scilicet Bonevallenses medietatem terre Stephani Berruarii, que dicitur de villa Valdr[en]a et de feodo Sancte Crucis erat, canonicis ejusdem Sancte Crucis nescientibus emeremus. Quo audito prohibuerunt, asserentes feodum suum absque assensu suo non licere nobis emere vel possidere. Sub hac vero prohibicione alteram medietatem a prefato Stephano Berruario inconsultis predictis clericis emimus sicut et primam. Quod cum audissent, egre ferentes convenerunt nos ante presentiam domini nostri Guillelmi Senonensis archiepiscopi, ubi, dum pariter convenissemus, audita idem vir venerabilis utriusque ecclesie causa, ipso providente atque disponente in hanc amicabilem devenimus pacis concordiam. Precium igitur ultime partis empte clerici persolverunt, et sic tota illa terra Stephani Berruarii quam supradiximus, inter nos et ipsos communis est facta. Rursus totam terram suam de villa Gauberti, extra corpus ipsius ville et arpennos hospitum qui semper ut antea in eorum proprietate permanebunt, reliquam totam inter nos et ipsos concesserunt esse communem. Nos vero quicquid decime in predicta villa vel territorio habebamus et quicquid in terra de Nosemento et in terra que fuit Herberti de Boscato tam in terragio quam in decima inter nos et prefatos clericos commune esse concessimus. Has omnes predictas terras tam ex nostræ quam ex clericorum parte ita communes fecimus ut totum terragium, decima, justicia, totus omnino earum protectus quoquo modo proveniat inter nos et clericos equaliter atque fideliter per medium dividatur : sciendum quoque quia IIII^or osclue que vicine culture nostre erant in nostra proprietate semper remanebunt, quia pro ipsis convenientem clericis fecimus permutationem. Hoc etiam addimus quia quicquid pro terris istis communibus sive pro mestiva presbiterorum sive pro modiatione militum usque ad diem pacis hujus a nobis solvebatur de communi tam nostra quam clericorum annona deinceps reddetur. De predictis territoriis istisque communia deinceps erunt, terras quas homines Sancte Crucis coluerant colent et homines sancti Florentini similiter suas. Graneam communem communibus expensis tam nos quam clerici pariter construemus. Tempore messium ad congregandas et custodiendas messes servientem nostrum ponemus elericique suum qui fidelitatem nobis faciet, nostro similiter idem eis faciente. Reliquo tempore unum vel duos servientes communiter eligemus, qui facta tam nobis quam clericis fidelitate de forisfactis et justicia et redditibus ad predictam terram communem pertinentibus curam habebunt et nobis et clericis pariter respondebunt. Sciendum quoque quod minuta decima de villa Gausberti nostra tantum est, ita quod in ea clerici nichil habebunt. Quod si dixerimus homines non fideliter minutam decimam solvere, in nostro erit arbitrio vel ecclesiasticam justiciam requirere vel decano Sancte Crucis denuntiare, qui vel minutam decimam plene reddi faciet, vel sacramento firmari quod fideliter reddita sit. Si forte in terris supranominatis aliquid venale proponetur communiter a duabus ecclesiis emetur. Quod si alia pars postquam summonita fuerit ab emptione cessabit, pars alia sibi emet et proprium habebit. Addendum quoque quod si calumpnia aliqua super predictis terris alterutri ecclesie mota fuerit, communiter tam nos quam clerici labore et sumptu utriusque ecclesie causam prosequemur. Quod ut ratum et inconcussum in posterum permaneat, predictas conventio[n]es sigillo nostro fecimus confirmari. Actum publice Carnotis anno ab incarnatione Domini MCLXXI, in presentia predicti archiepiscopi Senonensis, astantibus majoribus Carnotensis ecclesie personis Gaufredo decano, Almaurico cantore, Gisleberto subdecano, Galterio archidiacono Dunensi. Ex parte Aurelianensis ecclesie : Stephano abbate Sancti Evurcii, Hugone decano, Guillelmo cantore, Letoldo subdecano. Ex parle monasterii Bonevall[ensis] : ipso abbate Herberto, Adam priore de Pathaio, Rainardo priore de Colomevilla, Roberto preposito monasterii.

H[ugo] decanus universumque Aurelianense capitulum omnibus in Domino salutem. Cum ecclesie nostre immunitatem illibatam, quatenus possumus et debemus, teneamus conservare ne dampnum ecclesie nostre in futurum possit contingere, previdentes si quisquam episcoporum vel in episcopum electorum possessiones a capitulo nostro pertinentes sive precario sive sub aliqua pensione detineat, sub pena excommunicationis statuimus ne quisquam nostrum aliquem episcopum vel in episcopum electum possessiones nostras precario sive sub aliquacumque pensione detinere aut conferre imposterum patiamur. Qui contra hoc nostrum statutum possessiones nostras detinere cogitabit, quantum in nobis est, eidem pene supponimus ; hoc etiam adjiciendum censemus quod instituendi canonici se hanc nostram constitutionem servaturos interposito juramento firmabunt. Alioquin cum eisdem communionem in choro aut in capitulo nequaquam habebimus donec hoc emiserint juramentum, ex quo in etate fuerint aut ad etatem pervenerint in qua statutum est aliquem emittere juramentum2.

Ego Hugo, Sancte Crucis decanus, et universum ejusdem ecclesie capitulum. Omnibus notificandum duximus, tam futuris quam presentibus, quia unum arpentum terre quod est apud Hordei montem, quod etiam prebende Adam Brevin, et prébende Hirgoti canonicorum spectat nostrorum, Petro de Hordeimonte et ipsius heredibus, ad peticionem et voluntatem prenominatorum Ade et Hyrgoti, in perpetuum concessimus, ita quod ipsi et successores canonici qui eorum prebendas obtinebunt annuatim in festo sancte Crucis de Maio tres solidos pro censu et decima, et vendiciones et revelationes, quando accident, inde habebunt. Ut autem hoc in posterum ratum et inconcussum permaneat, presens scriptum inde fecimus et sigilli nostri actoritate confirmavimus. Actum anno incarnati Verbi MCLXX secundo. Ordinatis in ecclesia nostra majoribus personis Hugone decano, Andrea cantore, Letoldo subdecano, Manasse capicerio. Cancellario nullo.

In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Ego Ludovicus, Dei gratia Francorum rex, notum facimus presentibus et futuris quod fideli et dilecto nostro Theobaldo, dapifero nostro, et heredibus suis donamus in augmentum feodi sui quidquid habebamus apud Seneliacum in feodum et hereditario jure tenendum, ea conditione quod sine consensu et voluntate nostra tempore nostro, et post decessum nostrum sine consensu et voluntate filii nostri Philippi nullam sibi possit facere firmitatem. Nos igitur ecclesiis nostris providere volentes, ne occasione doni in aliquo detrimentum patiantur, statuimus quod nullatenus comiti Theobaldo aut heredibus ejus in posterum homines sive hospites nostros sive episcopi Aurelianensis, et ecclesie Sancte Crucis, et Sancti Aniani, et Sancti Dionysii, et Sancti Benedicti, et ceterarum ecclesiarum ad episcopatum Aurelianensem pertinentium recipere aut aliquo modo retinere licebit, sed tam episcopus quam unaqueque predictarum ecclesiarum universam justitiam in homines et in hospites terre sue, et in homines etiam suos qui jam in villa et parochia Seneliaci morantur et eorum heredes, quicquid tempore nostro habuerint memoratus episcopus et jamdicte ecclesie deinceps obtinebunt. Si que autem contentiones exorte fuerint de aliqua re inter servientes episcopi et supradictarum ecclesiarum et servientes comitis apud plantham de Luneriis [ ] et ibi justitia mediante terminabuntur ; quod si forte ibidem terminari non potuerint in nostra presentia finientur. Quod ut ratum sit et nulla possit deinceps oblivione deleri presens scriptum nominis nostri caractere signavimus et sigilli nostri authoritate corroboramus. Actum publice Aurelianis anno incarnati Verbi 1173, regni nostri 36. Astantibus in palatio nostro quorum supposita sunt nomina et signa. S. comitis Theobaldi dapiferi nostri. S. Guidonis buticularii. S. Mathei camerarii. [S. Mathei] constabularii. Data cancellario nullo.

Ego Hugo Aurelianensis ecclesie decanus totumque ejusdem ecclesie capitulum. Notum facimus omnibus tam presentibus quam futuris, quod cum inter nos et Hubertum de Spesumvilla contentio diu versaretur super hominibus de villa Galli quos in curia sua justiciare extra predictam villam ad mansiones suas de jure sibi contingente diceret, et medietatem aque et piscature quantum territorium de villa Galli extenditur sui juris esse assereret, nobis in contrarium proponentibus, consilio bonorum virorum inter nos et ipsum sic compositum est. Recognovit igitur medietatem supradicte piscationis et aque nostri juris fuisse et esse debere, et ea cum sua medietate communicari voluit. Si vero quum aqua communis esse disnoscitur, aliquod nobis emolumentum inde comparatum fuerit, de utriusque partis consensu nobis et ipsi equaliter dividetur. Servientem nostre partis custodem ponemus, Hubertus vero et heres suus similiter suum ponent. Quorum uterque tam nobis quam ipsi Huberto et heredi ejus fidelitatem exhibebit tantum pro consuetudinibus sibi proprie pertinentibus. Arundinetum quoque quod hospites ejusdem ville ad usus suos dinoscuntur habuisse libere possidebunt, ita tamen quod ipsum nec vendere nec dare poterunt alicui. Si quid autem residuum forte supererit, commune erit. Concessit etiam Hubertus quod memoratos hospites extra villam Galli in jus de cetero minime traheret, sed infra villam congruis temporibus et competenti die eos placitaret. Quia vero ne predictus Hubertus et ejus heredes in nostrum jus manus extend[er]ent precavere nos oportuit, consuetudines in eadem villa sibi proprie pertinentes, ne contentio in posterum oriretur, subscripsimus. Oblatas igitur pro singulis masuris habet in natale Domini : duos panes, duas gallinas, duos denarios, duas minas ordei ad magnam mensuram que valet tres minas justas, ordei videlicet melioris illius territorii, quod si forte defecerit, competentis ordei. Si autem de panibus forte contentio em[er]serit, juxta consuetudinem terre Sancte Crucis reddetur. Corveias habebit pro singulis masuris, unam scilicet minam frumenti ad seminandum, frumenti scilicet melioris illius territorii, quod si forte defecerit, competentis frumenti. Ad omnem autem sacionem frumenti hospites corveias laborabunt, ita tamen quod ordinatim ab omnibus corveias accipiet in masuris eorum, et in terra non arata exceptis arpentis ipsorum, et tempore competenti. Verumptamen in accipiendis corveis contra rationem ipsorum neminem molestabit. Singule carruce corveiarum pro procuratione unum denarium habebunt. Tempore autumpni garbas corveiarum pro volunt[at]e Huberti ad villam Galli sive ad Spesumvillam homines deferent ; ubi vero trite et parate fuerint, hospites de villa Galli usque Aurelianis, ad Castrum Dunum, aut ad Firmitatem Villenoli portabunt. Singule quadrige singulos denarios pro procuratione habebunt ; in pascha in duabus masuris sex denarios pro agno [habebit] ; tempore rogationum de singulis masuris singulos panes. In decimis minutis nichil reclamamus. Custos autem corveiarum fidem omnibus faciet quod ultra totam summam corveiarum frumenti, plus quam sextarium hominibus scienter ad deferendum non tradet. Preter has consuetudines nullas alias habet proprias in villa Hubertus vel heres ejus nec habebunt. Verumptamen si quis hospitum de consuetudinibus istis injuriam Huberto vel heredi suo forte contulerit, Hubertus vel heres ejus ad diem rationabilem submonebit eum et infra villam Galli eum justiciabit. Tota autem alia justicia ad ecclesiam Sancte Crucis spectat. Decime annonarum et campi partes illius terre communes erunt, et cum mina equaliter dividentur, et farragines similiter dividentur. Nos vero et Hubertus grangiam racionabilem de culmo vel arundineto tectam faciemus. Si vero preter submonitionem nostram Hubertus sumptus in grangia sibi contingentes ponere noluerit, nos et grangiam faciemus et farraginem totam propriam habebimus, Hubertus vero si nos defecerimus similiter grangiam cum farragine habebit. Compositionem autem et consuetudines predictas Hubertus juravit et heredem hujus terre possessorem Archambaudum jurare fecit. Uxor ejus Aales idipsum concessit. Hujus pactionis testes sunt ex parte nostra : Hugo de Ruia nova, Manasses filius ejus, Archambaudus de Comblos, Albertus major, Odo de Bestisi, Herveus de Cyconia, Rotbertus Polenus et frater ejus Girrardus, Symon de Rupibus, Teobaldus de Faverolis. Ex parte vero Huberti : Vaslinno de Firmitate, Gauffridus de Basochiis, Rainaldus de Choe, Odo de Sivri, Jodoinus de Chive, Brisellus de Cheudri, Tesricus de Geminiaco, Rotbertus Beneventus. Actum publice in capitulo Sancte Crucis anno MCLXXIII, astantibus in ecclesia nostra majoribus personis Hugone decano, Andrea cantore, Letoldo subdecano, Manasse capicerio.

Quum ex oblivione nonnunquam nascitur dissensio, labilem hominum memoriam vivaci litterarum testimonio fulciri omnemque dissensionis occasionem amputari oportet. Eapropter ego Hugo, Sancte Crucis decanus, totumque ejusdem ecclesie capitulum presentium et futurorum presenti scripto noticie transmittimus quod Adam Breon, prepositus et canonicus noster, arpentum vince quod ad prebendam suam spectabat consilio et assensu nostro ad edificia et habitacula sua construenda sex hospitibus concessit, ita quod liceat eis et heredibus suis dare, vendere, tali conditione quod singuli singulis annis II solidos census in festo sancte Crucis in maio persolvant, relevationes etiam quotienscumque evenerint. Justiciam et alias consuetudines que in terra aliorum canonicorum Sancte Crucis esse noscuntur predictus Adam in eadem terra habebit. Quod ut ratum firmumque permaneat sigilli nostri auctoritate fecimus roborari. Adstantibus in ecclesia nostra majoribus personis Hugone decano, Andrea cantore, Letoldo subdecano, Manasse capicerio. Actum in capitulo nostro anno ab incarnatione Domini Mº Cº LXXº IIII.

Pontificalis dignitas nulli debet onerosa existere, nec damnum vel incommodum alicui ingerere ; equo namque moderamine universa librare nos condecet, et sic nostros profectus firma discretione pensare, ut nulli vertatur in dampnum quod nostre possit utilitati ascribi. Cum igitur quod a nobis in nostra diocesi est secundum universalem fere consuetudinem gallicane ecclesie temporibus nostris statutum, videlicet quod circunpositi parrochiani episcopali et matrici ecclesie annis singulis in festo Pentecostis munus oblationis impendant ; quibus ecclesie nostre filiis, qui personatus honore in ecclesia nobis commissa funguntur, nolumus esse dampnosum recompensationis beneficium, rationis intuitu et consideratione sincera ipsis volumus providere ut de nobis in nullo conqueri debeant, vel a debitis officiis retardari. Eapropter ego Manasses, Dei gratia Aurelianensis ecclesie minister humilis, sicut officio et personatui capicerie pro damnis que occasione supradicte consuetudinis meminimus providisse, ita officio et personatui cantorie dignum duximus inantea providere. Volumus ergo et literis statuimus presentibus ut in omnibus solempnitatibus in quibus ab hora tertia usque ad sextam beneficium altari delatum suscipere cantor consueverat, in eisdem, ex quo officium inceptum fuerit matutinale usque ad completorium, excepto tamen in festo sancte Crucis in maio, in quo tamen ab aurora donec peracto completorio sicut in aliis solemnitatibus predictis quidquid muneris altari deferatur a fidelibus preter incensum debitum et ceram censualem cantor suique successores suscipiant et habeant. Ne autem presens scriptum aliqua possit occasione deleri, illud sigilli nostri munimine corroboravimus. Actum presente anno incarnationis dominice 1175, ordinatis in ecclesia sancte Crucis majoribus personis H[ugone] decano, A[ndrea] cantore, Le[toldo] subdecano, Ma[nasse] capicerio. Cancellario nullo.

In Domine Domini et salvatoris nostri. Ego Johannes, Dei gratia Carnotensis ecclesie minister humilis, omnibus in perpetuum. Universis tam futuris quam presentibus notum fieri volumus quod cum inter can nicos Sancte Crucis Aurelianensis et Hubertum de Spesunvilla contentio diu versaretur super hominibus de villa Galli, quos idem Hubertus in curia sua justiciare extra predictam villam ad mansiones suos de jure sibi contingente se dice[re]t et medietatem aque et piscature quantum territorium de villa Galli extenditur sui juris esse assereret, canonicis in contrarium proponentibus, consilio bonorum virorum in presentia nostra Deo volente sic inter eos compositum est. Recognovit predictus Hubertus medietatem surpradicte piscationis et aque juris canonicorum fuisse et esse debere, et tam predictam aquam quam piscaturam cum sua medietate communicari voluit. Si vero, quum aqua communis esse dinoscitur, aliquid canonicis et Huberto emolumentum inde comparatum fuerit, de utriusque partis consensu ipsis equaliter dividetur. Servientem sue partis custodem canonici ponent, Hubertus vero et heres suus similiter suum. Quorum uterque [tam] canonicis quam ipsi Huberto et heredi ejus fidelitatem exhibebit tantum pro consuetudinibus sibi proprie pertinentibus. Harundinetum quoque quod hospites ejusdem ville ad usus suos dinoscuntur habuisse libere possidebunt, ita tamen quod ipsum nec vendere nec dare poterunt alicui. Hoc quoque quod de eo residuum forte supererit, commune erit. Id etiam consensu utriusque partis superadditum est quod, finito termino venditionis piscature aque, pars partem conveniet et infra quindecim dies præ conventionem ad locum certum et diem ministerialis capituli et Huberti vel aliquis loco ejus in eadem villa Galli convenientes, scriptoribus piscature hinc inde adductis tam ab scriptoribus quam a venditoribus fide data quod in dampnum partis alterutrius nichil sit promissum vel datum, piscatura emptori plus offerenti, salvo utriusque partis commodo, concedetur. Hanc autem compositionem sub periculo fidei sue et juramenti quod tam seipsum quam filium suum Ar[chembaldum] in presentia Aurelianensis capituli prestitisse nobis confessus est, tam se quam filium suum fideliter observaturum promisit, et omisso sigillo comitis The[obaldi], quod canonicos carte sue imposituros ex promisso asserebat, nostro id et capituli Aurelianensis sigillo confirmari postulavit. Concessit etiam Hu[bertus] quod memoratos hospites extra villam Galli in jus de cetero minime traheret, sed infra villam congruis temporibus et competenti die eos placitaret. Quia vero ne predictus Hu[bertus] vel ejus heredes in jus ecclesie manus extenderet precavere nos oportuit, consuetudines in eadem villa sibi proprie pertinentes subscripsimus. Oblatas igitur pro singulis masuris habet in natale Domini II panes, II gallinas, II denarios, II eminas ordei ad magnam mensuram que valent III^s minas justas ordei videlicet melioris illius territorii, quod si forte defecerit, competentis ordei. Si autem de panibus forte contentio em[er]serit, juxta consuetudinem terre Sancte Crucis reddentur. Corveias habebit, pro singulis masuris unam scilicet ad seminandum frumenti eminam melioris illius territorii, vel si defecerit, competentis. Ad omnem autem sationem frumenti hospites corveias laborabunt, ita tamen quod ordinatim ab omnibus corveias accipiat in masuris eorum et in terra non arata exceptis arpentis ipsorum et tempore competenti. Verum in accipiendis corveiis contra rationem ipsorum neminem molestabit. Singule carruce corveiarum pro procuratione unum denarium habebunt. Tempore autunni garbas corveiarum pro voluntate Hu[berti] ad villam Galli sive ad Spesunvillam homines deferent ; ubi vero trite et parate fuerint, a villa Galli usque Aurel[ianis], aut ad Castrum Dunum aut ad Firmitatem Villenoli portabunt. Singule quadrige singulos denarios pro procuratione habebunt ; in pascha in duabus masuris VI denarios pro agno habebit ; tempore rogationum de singulis masuris singulos panes. In decimis minutis nichil reclamant canonici. Custos vero corveiarum fidem omnibus faciet quod ultra totam summam corveiarum frumenti plus quam sextarium hominibus scienter ad deferendum non tradet. Preter has consuetudines nullas alias habet in villa Galli Hu[bertus] vel heres ejus nec habebunt. Si quis autem hospitum de consuetudinibus istis ei vel heredi suo injuriam fecerit Hubertus vel heres ejus ad diem rationabilem eum submonebit et infra villam Galli justiciabit. Tota vero alia justicia ad ecclesiam Sancte Crucis spectat. Decime et campipartes illius terre communes erunt, et cum emina equaliter dividentur et farragines similiter dividentur. Canonici autem et Hu[bertus] grangiam rationabilem de culmo vel harundineto tectam facient. Si vero preter submonitionem canonicorum Hu[bertus] sumptus in grangia sibi contingentes ponere noluerit, canonici et grangiam facient et farraginem totam propriam habebunt. Hubertus vero si defecerint similiter grangiam cum farragine habebit. Hec autem omnia tam se quam filium suum fideliter observaturos jurasse et uxorem suam concessisse, in presentia nostra confessus est et sub fidei sue et juramenti canonicis prestiti periculo fideliter observaturos promisit nobis. Quod ut ratum permaneret scripto commen lavimus et sigillo nostro roboravimus. Ex parte canonicorum testes affuerunt canonici et clerici Aurelianensis ecclesie Vincentius et Roginaldus, et Ernaldus Blesensis ; servientes quoque ejusdem ecclesie Albertus major, Theobaldus et Girardus. Ex parte Huberti : Gaufridus sacerdos, Hugo de Jalant, Paganus, Guido Briders, Therricus. Actum publice Carnoti, astantibus in presentia nostra Gaufredo decano, Gis[leberto] subdecano, Burc[ardo] concellario, Galterio Dunensi archiliacono. Anno incarnati Verbi Mº CLXX VI, episcopatus nostri primo.