Carta Henrici-Stephani, comitis, « de immunitate domorum et rerum episcopalium in morte episcopi. »
- A Original en parchemin. Arch. dép. Eure-et-Loir, RES 92 (ancienne cote : fonds du Chapitre, carton X, A, 28).
- B Copie sur papier. Arch. nat., 2 3/K 177.
- C Bibl. nat. de France, carton 28, p. 77; et carton 28 bis, fol. 35r°.
- a Martène, Ampliss. coll., I, col. 621.
- b Gallia christ., tome VIII, instr., col. 308.
- c Cartulaire de Notre-Dame de Chartres, éd. Eugène de Lépinois et Lucien Merlet, Chartres, 1862.
« In nomine sancte et individue Trinitatis, Patris et Filii et Spiritus Sancti, amen. Ego Henricus, comes, cognomine Stephanus, necnon et Adela uxor mea, cum filiis nostris, notum fieri volumus omnibus sancte Dei ecclesie fidelibus, tam laicis quam clericis, presentibus et futuris, quia Ivo, humilis Dei servus, venerabilis Carnotensis ecclesie episcopus, presentiam nostram adiit, et a nobis obnixe postulavit quatinus domum pontificalem, domum scilicet quam ex lignea lapideam, ex vili reddidit speciosam1, ab illa prava consuetudine, quam predecessores nostri et nos habuimus in ea huc usque, liberam esse concederemus, ne scilicet, episcopis ab hac vita migrantibus, vel aliqua occasione decedentibus, prefata domus dissiparetur, ne quid ferri, vel plumbi, vel vitri, vel ligni, vel lapidis absportaretur, vel obrueretur, ne qualibet sua supellectili spoliaretur ; annona quoque, vinum, fenum, oves et boves, et cetera animalia, omniaque mobilia, que, sive in urbe, sive extra urbem, congregata vel collecta fuerint ante obitum vel discessum episcoporum, a nobis et a nostris intacta dimitterentur, illis profutura quibus episcopus reservare, vel donare, seu per se, seu per euchonomum suum, decreverit, vel majores ecclesie persone, si id episcopo, aliqua occasione prevento, facere non licuerit. Addidit etiam peticioni sue ut exactio, quam vulgo talliam vocant que, defunctis episcopis vel decedentibus, fieri solet in servientes episcopi, vel rusticos, simili ratione condonaretur. Nos igitur tanti viri peticionem dignam frustrari indignum esse judicantes, et ecclesiasticas res augmentari potius quam deteri debere cogitantes, ob remedium anime patris mei et mee, et uxoris mee, filiorumque meorum, rem pretaxatam a prava consuetudine liberam reddimus ; domum scilicet, et domus ejusdem ferrum, plumbum, vitrum, lignum, lapides2, ceteramque supellectilem, scilicet tabulas, scanna, scabella, vasa vinaria, lectos, necnon coquinas et horrea, granaria, cellaria, torcularia, furnos, furnorumque domos, sive in urbe, sive extra urbem, silvas, ut non vendantur nec succidantur, nec dentur, annonam quoque, vinum, fenum, oves et boves, et cetera animalia, omniaque reliqua mobilia, que congregata vel collecta fuerint, sive in urbe, sive extra urbem, ante obitum vel discessum episcopi cujuslibet, intacta a nobis et nostris dimittimus, et nos et filii nostri, illis profutura quibus episcopus reservare, vel donare, seu per se, seu per euchonomum suum, decreverit, vel majores ecclesie persone, si id episcopo aliqua occasione prevento facere non licuerit. Concedimus etiam ut pretaxata exactio que defunctis episcopis vel discedentibus fieri solet in servientes episcopi, vel rusticos, de cetero nunquam fiat3. Et quia tam benigne ista concessimus, concesserunt mihi et Adele uxori mee episcopus et congregatio tota canonicorum Beate Marie ut per singulos annos anniversaria nostra celebrarentur temporibus suis in ecclesia Beate Marie. Si quis ergo pretaxatam pactionem annullare vel debilitare conabitur, concedimus, quantum in nobis est, ut, tam in urbe, quam in suburbanis, divinum officium interdicatur, et tanti sacrilegii patratores admoniti, si non resipuerint, usque ad satisfactionem, anathematis gladio severissime puniantur. [Si quis autem futurorum episcoporum in domo supradicta turrim vel propugnacula edificaverint, turris et propugnacula tantum destruentur, domus autem cum appenditiis suis inconcussa manebit]4. Ut autem pactum hoc firmum et inconcussum per succedentia tempora permaneat, placuit scripto mandari et optimatum, tam clericorum quam laicorum, astipulatione roborari et sigillorum nostrorum testimonio communiri5.
+ Sigillum Stephani comitis. + Signum Adele comitisse. + Signum Guillelmi6. + Signum Stephani7. + Signum Odonis8. + Signum Teobaldi9.
Testes ex parte comitis et comitisse : Stephanus, Meldentis vicecomes ; Galcherius de Monte-Mirabili ; Radulfus de Balgentiaco ; Guicherius de Castro-Raginaldo ; Guermundus de Castellione ; Guarnerius Maingot ; Rotrocus, comes de Pertico10 ; Stephanus, vicedominus11 ; Herbertus de Castellione ; Paganus de Verziaco ; Herveus Belo ; Hugo Berbellus ; Ansoldus Berbellus12 ; Robertus Belini13 ; Bernardus, foristerius ; Raginaldus, capellanus ; Alexander, capellanus.
[Concessioni Theobaldi pueri interfuerunt : Robertus Aculeus ; Girardus, filius vicedomine14 ; Guillelmus, filius Hugonis Albi ; Guillelmus, filius Roberti Aculei15 ; Guido, exprepositus ; Stephanus, prepositus16 ; Ernaldus, tunc telonearius ; Burdinus, magister Theobaldi ; Hugo, monetarius ; Haymo de Bercheriis, et multi alii, in presentia totius capituli.
Concessioni vero Guillelmi comitis interfuerunt, ex parte sua : Robertus de Trecis ; Raimbaldus Craton17 ; Gervasius de Monte ; Gamaldus de Vienna ; Hugo de Orteyo ; Gaufridus de Valeia ; Stephanus, prepositus ; Guido exprepositus ; Ugo, frater ejus ; Guarinus de Poevillari18. Ex parte autem ecclesie interfuerunt isti subnominati canonici ; Seranus, subdecanus ; Guillelmus, archidiaconus ; Guido de Puteolo ; Gaufridus, filius Gausleni de Leugis ; Henricus, filius Guidonis ; Ernulfus, nepos Ivonis episcopi ; Gislebertus, nepos Parisiensis episcopi. Preterea laici : Gauslinus de Leugis19 ; Gauslinus et Milo, filii ejus ; Gauterius, filius Garini ; Isardus Drocensis ; Paganus, filius Durandi ; Stephanus, vicedominus ; Girardus, filius Boelli, hujus ecclesie signiferi.
Concessioni autem comitisse, de domo episcopali et de appendiciis ejus, interfuerunt : Johannes, Tusculanus episcopus ; Hubertus, Silvanectensis episcopus20 ; Guillelmus, abbas de Sancto-Satiro21 ; Rainaldus, abbas de Spanaio ; Tiberius Romanus, legatus pape ; Rogerius de Juvisiaco ; Gauslinus de Leugis ; Ansoldus puer ; Galeranus de Puteolo ; Albertus Rufus22 ; Robertus de Deserto23 ; Johannes, filius Falconis, Robertus, filius Guillelmi Gon ; Guillelmus de Firmitate24 ; Adam de Cruce ; Hugo de Castro-Theodorici25 ; Hugo, panetarius ; Burdicius, archipincerna Comitisse ; Hilderius, frater ejus et marescallus Comitisse ; Gazo de Sazanio ; Hugo Jams ; Garinus, filius Achardi de Bonavalle ; Hugo de Liseus ; Henricus de Villamorro ; Thomas, Stephani filius]26.