École des chartes » ELEC » Cartulaires d'Île-de-France » Notre-Dame de Chartres » Tome deuxième » 1271, 8 décembre

« De compositione advocatorum Ecclesie. »

  • B Bibl. nat. de France, carton 28: Livre des Privilèges de l'église de Chartres, p. 176.
  • a Cartulaire de Notre-Dame de Chartres, éd. Eugène de Lépinois et Lucien Merlet, Chartres, 1862.
D'après a.

« Philippus, Dei gracia, Francorum rex, notum facimus universis, tam presentibus quam futuris, quod, cum contentio verteretur inter dilectum et fidelem nostrum Johannem de Castellione, Comitem Blesensem et Carnotensem, ex una parte, et dilectos nostros decanum et Capitulum Carnotense, ex altera, super advocatione burgensium Carnotensium1 et condictionibus advocationis ejusdem et advocatorum, ab utraque parte, super dicta contentione, cum suis omnibus accessoriis, dampnis, injuriis, expensis excommunicationum, et interdictionum sentenciis ob hoc latis, et aliis discordie occasionibus, inter partes, ex hac contentione, provenientibus, in nos extitit compromissum alte et basse, sub pena duarum millium marcharum argenti hinc inde apposita ; promittentes hinc inde, sub religione coram nobis prestiti juramenti et sub pena predicta a parte non parente nostre super hiis ordinationi, arbitrio seu dicto, parti obtemperanti persolvenda, quod ordinationem nostram, arbitrium seu dictum inviolabiliter observabunt et quod contra in aliquo non venient in futurum. Nos autem super premissis pronunciamus seu ordinamus in hunc modum : Primo, quod, ratione istius nostre ordinationis, arbitrii seu dicti, dicti decanus et Capitulum omnes interdicti et excommunicationis sentencias, occasione predictarum contentionum auctoritate sua latas, ubicumque et in quascumque personas amoveant, necnon et latas, ad instanciam eorumdem, occasione contentionum hujusmodi, quantum in se est, faciant amoveri. Deinde, de numero advocatorum dictorum decani et Capituli Carnotensis, ordinamus et dicimus quod ecclesia Carnotensis seu decanus et Capitulum Carnotense communiter possint habere et advocare usque ad decem advocatos, et non plures, et quod nullus canonicus Carnotensis, habens vel non habens dignitatem, personatum, aut officium in Carnotensi ecclesia qualecumque, valeat aliquem advocare. Item, de condictionibus advocatorum taliter ordinamus quod, in delictis aut quasi, exempti sint a juridictione omnimoda alta et bassa Comitis Carnotensis in omnibus casibus, ut canonicorum persone, adeo ut si, in civitate Carnotensi seu in quacumque parte comitatus Carnotensis, deliquerint aut quasi deliquerint, non possint justiciari per dictum Comitem aut per suos, nisi in presenti delicto fuerint deprehensi, in quo casu nichil aliud licebit dicto Comiti aut suis nisi eos capere, et sic captos ipsis decano et Capitulo ad justiciandum, ad petitionem ipsorum decani et Capituli, dictus Comes et sui statim reddere tenebuntur ; et illud idem de ipsorum advocatorum familiis ordinamus, hoc excepto quod de delicto aut quasi, ante advocationem commisso, poterit advocatus tunc demum per Comitem justiciari, non aliter quam si ante advocationem ipsam fuerit coram dicto Comite aut suis justiciariis super hoc in judicium evocatus et per citationem jam preventus ; et hoc idem dicimus de familia advocati. Appellatione autem familie volumus contineri advocatorum liberos cum ipsis advocatis manentes, ad ipsorum advocatorum expensas, sint vel non sint in eorum potestate, ac omnes illos qui cum advocatis ipsis morabuntur, ad expensas advocatorum, et suum domesticum servitium facient et ad hoc specialiter assumentur. De quibus advocatis et eorum familiis taliter ordinamus quod ad omnimodam jurisdictionem dictorum decani et Capituli pertineant, nisi in casibus in quibus justiciandi essent per alium quam per ecclesiam aut per Comitem Carnotensem. Item de bonis mobilibus dictorum advocatorum taliter ordinamus quod, propter delictum aut quasi ipsius advocati, aut propter quamcumque aliam occasionem seu causam, non debeant ipsi Comiti confiscari, nec ad juridictionem seu justiciam ipsius Comitis aliquatenus pertinere, dum tamen bona illa existencia sint in civitate et banleuga Carnotensi seu extra civitatem ipsam Carnotensem, in circuitu infra leucam : de bonis vero eorum mobilibus alibi existentibus servetur illius patrie jus commune. Item ordinamus quod de contractibus aut quasi, in dictis civitate et banleuca et extra civitatem ipsam in circuitu infra leucam, ab advocatis ipsis seu ab aliis ipsorum advocatorum aut familie sue nomine, celebratis in quocumque tempore, exempti sint penitus a juridictione Comitis, et a prestatione thelonei, banagii seu alterius cujuscumque costume, et ab omni alia prestatione, quocumque nomine noscatur, liberi sint et immunes, et quod negociari valeant quocumque tempore, et alii pro ipsis, infra tamen loca predicta sub eadem libertate ; hoc excepto, seu salvo, quod, si aliquis pro advocato, seu quocumque de ipsius advocati familia, ejus vel eorum nomine, negociari se asserat aut mercari, sufficere debet Comiti si hoc idem negociator vel mercator asserat per fidem suam solummodo, quam nec dare tenetur, nisi super hoc fuerit requisitus. De bonis vero eorum immobilibus, perinde ac si non essent advocati, nulla per hanc ordinationem nostram conceditur exemptio ; quin, ubi debebunt super hiis respondere teneantur, excepta domo quam inhabitabit advocatus et familia ejusdem advocati, cum toto pourprisio, in qua vel pro qua, cum toto pourprisio, quamdiu inhabitabit, ibidem nullam dictus Comes aut sui possunt, quacumque occasione seu causa, juridictionem seu justiciam exercere, nisi pro censu Comiti debito, pro quo non soluto justiciare poterit dictus Comes, secundum quod, pro censu sibi debito, justiciare consuevit alias domos Carnotenses. Item ordinamus quod decanus et Capitulum Carnotense usurarium manifestum scienter non advocent, et, si forte advocaverant ignoranter, dimittant statim eum cum sciverint talem esse ; et si, post advocationem, aliquis advocatus fuerit usurarius manifestus, statim demittetur ab ipsis decano et Capitulo, cum hoc scietur publice, nisi penitus isti tales demittant usuram. Item ordinamus quod decanus et Capitulum Carnotense advocatos suos familiam ultra quam eis sufficiat scienter habere non permittant. Et hec predicta omnia, videlicet de non advocando usurarium et de familia non ultra quam ipsis advocatis sufficiat assumenda, jurabit procurator decani et Capituli Carnotensis in capitulo Carnotensi, in animam ipsorum decani et Capituli, ad exclusionem omnis fraudis et doli, ipsos decanum et Capitulum fideliter servaturos et facturos ; ad cujus sacramenti prestationem dicti decanus et Capitulum debent vocare Comitem Carnotensem, vel eum qui, pro ipso, Carnoti juridictionem exercebit ; et, presente dicto Comite, vel eo qui, pro ipso, Carnoti juridictionem exercebit, si, ad hoc vocati, venire voluerint, fiet predictum sacramentum, cui sacramento idem Comes stare tenebitur et sine alia probatione debebit esse contentus, et hoc sacramentum semel duntaxat prestabitur. Quilibet vero de cetero recipiendus in canonicum in ecclesia Carnotensi, in sua institutione, simile, per omnia, quantum in se erit, prestabit in capitulo juramentum. Item, ordinamus quod decanus et Capitulum Carnotense advocatum suum, infra annum a tempore advocationis, mutare non valebunt, et si forte mutaverint, loco ejus infra annum alium non poterunt advocare, nisi ex certa causa ipsi decanus et Capitulum mutaverint a Capitulo seu a majore parte Capituli approbata, et tunc ipsis decano et Capitulo liceat sine difficultate qualibet, sub eadem libertate, loco ejus alium advocare : post annum vero, a tempore advocationis computandum, liceat dictis decano et Capitulo advocatum seu advocatos suos mutare et alium seu alios advocare. Preterea quociens dicti decanus et Capitulum aliquem seu aliquos advocabunt, debent tunc advocatorum nomina, in capitulo Carnotensi, preposito aut castellano Comitis Carnotensis, si ad hoc vocatus venire voluerit castellanus aut prepositus, nunciare, et tunc, altero eorum in capitulo presente, advocatus ipse seu advocati jurare debebunt in capitulo, ad exclusionem omnis fraudis, machinationis et doli, quod familiam ultra quam ei vel eis sufficiat non assument et quod, advocato ipso aut quocumque de sua familia negociante, pro alio non fraudabit advocatus nec fraudari scienter permittet in negociacione predicta dictum Comitem in costuma. Quo juramento, quantum ad negotiationem pertinet, idem Comes, sine alia probatione, debebit esse contentus. Ordinamus etiam quod quicumque fuerit Comes Carnotensis, semel in vita sua, in inicio comitatus, cum a Capitulo fuerit requisitus, ad exclusionem omnis doli, per se seu per procuratorem ad hoc sufficienter ordinatum, in animam ipsius Comitis et in capitulo Carnotensi, jurabit quod ipse Comes advocationem ecclesie per se, vel per alium, clam vel palam, principaliter vel occasionaliter, non impediet seu turbabit, nec faciet aut permittet a quocumque de suis scienter impediri aliquatenus, seu turbari aliquo ingenio, machinatione seu cautela ; nec advocatos seu advocatum aliquo casu seu modo, ratione seu occasione dicte advocationis, in se vel in rebus suis, amicis seu parentibus, seu alio casu vel modo quibuscumque, molestabit, gravabit, dampnificabit, aut injuriam inferet, seu inferri faciet qualemcumque. Dicti vero decanus et Capitulum, occasione seu ratione istius juramenti, non poterunt ad forum ecclesiasticum trahere Comitem Carnotensem. Ordinamus etiam quod prepositus, castellanus et baillivus, seu quicumque alii in comitatu Carnotensi, ratione dicti Comitis, juridictionem exercentes, cum ad dicta officia instituti fuerint seu assumpti, moniti a dictis decano et Capitulo, de advocatione et advocatis semel, per omnia, tactis sacrosanctis evangeliis, faciant juramentum. Nec dicti decanus et Capitulum poterunt eos qui juraverint trahere ad forum ecclesiasticum, occasione seu ratione istius juramenti. Item ordinamus quod, in recompensatione advocatorum, quia plures habere consueverant, ut asserebant predicti decanus et Capitulum, quam per nostram suprascriptam ordinacionem concessimus ipsis decano et Capitulo, dictus Comes teneatur eis dare et assignare in comitatu Carnotensi centum et sexaginta libratas terre, cursualis seu usualis monete, in comitatu Carnotensi, tenendas et possidendas ab ipsis decano et Capitulo ad easdem libertates et jura cum quibus seu in quibus tenent et possident aliam terram suam, ad arbitrium bonorum virorum super hoc a nobis deputandorum, assidendas computandum ; et, pro tempore interim, quousque fiat assisia predicta, currente, debet et tenetur Comes Carnotensis dictis decano et Capitulo solvere, proximum, centum et sexaginta libras monete currentis in civitate Carnotensi. Ordinamus etiam ut advocatorum familia in omnibus eadem libertate gaudeant qua per istam nostram ordinacionem, arbitrium seu dictum gaudere possunt advocati predicti. Item, super dampnis, expensis et injuriis hinc inde habitis seu factis, occasione dictarum contencionum, de quibus in nos compromissum est, ordinamus et volumus quod partes predicte mutuo se absolvant seu quitent. Item ordinamus quod dicti decanus et Capitulum statuta revocent que fecerunt ad usus illos qui contra ipsos decanum et Capitulum predicto Comiti aut suis prestarent consilium vel juvamen ; et si qua fuerit super predictis declaratio, petita ab alterutra partium, de consensu earum, nobis retinemus et ab inde usque annum potestatem declarandi. Quod ut ratum et stabile permaneat in futurum, presentibus litteris nostrum fecimus apponi sigillum. Actum Parisius, . »


1 Nous n'avons pas besoin de répéter ce que nous avons déjà dit sur les avoués du Chapitre. Le privilége, dont jouissait à cet égard l'Eglise de Chartres, privilége source de tant de procès avec le Comte de cette ville, fut définitivement réglé par ces lettres-patentes de Philippe-le-Hardi, qu'on peut appeler à bon droit la charte aux avoués du Chapitre de Chartres.