École des chartes » ELEC » Le formulaire d'Odart de Morchesne » Chartres et remissions et autres lettres en laz de soye » Confirmacion pour monsieur de La Fayete
[fol. 171v]
[fol. 172]

Confirmacion pour monsieur de La Fayete1

Karolus, Dei gracia Francorum rex, ad perpetuam rei memoriam. Extolluntur sublimius sceptra regum et magnitudines principum alcius efferuntur ipsisque cedit majoris ad apicem glorie cumulacionis, ad culmen honoris et duracioris ad propagacionem fame, dum generosis viris, magnificis officiorum titulis merito decoratis et sue dignitate virtutis eorum propius ascitis, majestati predecessorum munificenciam consolidant et eam fecundioris plenitudine largicionis adaugent et amplificant, arbitrantes inde profecto conspicuorum animorum devociones fervencius accrescere ad officiosos amplexas, prestancius eniti intenciorem operam accuracius explere ac aliorum solicitudines ad similia magnopere passim incitare. Sane cum inter inclite recordacionis defunctum Robertum, olim comitem Bononie et Alvernie, ac sub et cum hoc Alvernie comitatu dominum tunc opidi nostri de Ussonio2, et defunctum Gilbertum Moterii, dominum de Fayeta, militem, transacte fuerint pactiones lacius reserate in litteris ipsius comitis sub ejus sigillo confectis, quas vidimus in hac forma :
Nos etc.3,
quasquidem litteras et earum tenorem dudum confirmaverit celeberrime fame defunctus carissimus patruus noster Johannes, dux quondam Bitturie et Alvernie, dominus nuper opidi nostri predicti de Ussono4, et suas per litteras irrefragabiliter observari mandaverit, notum igitur facimus universis presentibus et futuris quod nos, equanimiter attendentes egregiosissima, maxima, arduissima et memorandissima que prudentissime, strenuissime, fidelissime diutissimeque nobis impendit obsequia dilectissimus et fidelis miles, consiliarius et cambellanus noster Gilbertus Moterii, nunc dominus dicti loci de Fayeta, marescallus Francie, tam in antiquos nostros hostes etc. et eorum sequaces et adherentes, rebelles et inobedientes nostros, in pluribus preliis et conflictis adversus eos initis, quos honorabilissime, probissime et virilissime et animi et corporis impulsionibus assidue debellavit et semper indefesse debellandi fuit et est ei cura, quem tam sincerum pugilem, verum athletam et solertem conductorem per nos infalibiliter compertum, nostrorum majorum et domi et foris agendorum precipuum delegimus directorem ut nobis jugiter assistat, concupientes eum obinde nedum donatorum ei per superius incorporatas [fol. 172v] litteras consolidacione sed uberioris gracie nostre dono communire, preinsertas litteras ac omnia et singula in eis contenta ratas et grataa habentes, volumus, laudamus, ratifficamus, approbamus et ex nostra certa sciencia, speciali gracia regiaque ac domini nostri dicti opidi de Ussono auctoritate5 et plena potestate, penitus et omnino confirmavimus et confirmamus per presentes ; et insuper ex nostre liberalitatis habundanciori amplitudine eidem domino de Fayeta ejusque heredibus, successoribus et causam habentibus seu quomodolibet habituris harum serie transferimus, cedimusb, donamus, remittimus, quittamus et dimittimus irrevocabiliter totam et omnimodam justiciam, merum et mixtum imperium ac omne quodlibet jus quod habemus et habere qualitercumque possumus in alta justicia dictorum locorum, dominiorum et territoriorum de Fayeta et omnium et singulorum mansorum, villagiorum, pagorum, domorum, nemorum, pratorum, terrarum et quorumcumque locorum in superius incorporatis litteris specificatorum, nominatorum et intellectorum, tam mortem, mutilacionem, fustigacionemc, adulterium, aventuram quam jus quodcumque aliud quovismodo pertinens ad altam justiciam et mixtum ac merum imperium et totum aliud jus quod in illis ad nos spectat et spectare poterat et debebat modo quocumque, exceptis et reservatis dumtaxat nobis in locis pretactis homagio, superioritate et ressorto. Quocirca dilectis et fidelibus gentibus compotorum nostrorum et thesaurariis generalibus consiliariis nostris super facto omniumd financiarum nostrarum, baillivo de Sancti Petri Monasterio et dicti opidi nostri de Ussono ceterisque justiciariis et officiariis nostris vel eorum locatenentibus presentibus et futuris et ipsorum cuilibet, prout pertinuerit ad eundem, mandamus, districtius injungentes, quatinus prefatum dominum de Fayeta et ejus heredes, successores et causam habentes et habituros nostra presenti gracia, confirmacione, transportu, cessione, donacione, remissione, quittacione et dimissione uti, gaudere et perfungi faciant et permittant, nil in contrarium attemptari vel innovari paciendo. Quod si quid a quoquam secus agi contigerit, illud ad statum pristinum et debitum revocent et revocari faciant indilate, visis presentibus. Quas ut perpetua soliditate perdurent, sigilli nostri duximus appensione roborandas. Nostro in aliis et in omnibus quolibet alieno jure semper salvo. Datum etc.

[17.2.a] [fol. 173]¶ Ceste lettre fut reprouvee en parlement d'estre trop fort causee et faicte trop a l'avantage de la partie et au dommage du roy.


a sic ms, la tournure (identique dans P) se comprend au prix d'une construction compliquée (ratas dépendrait de litteras et grata de omnia et singula), mais la formule [17.4] donne plus simplement ratas et gratas.
b précédé de con, rayé.
c fastigacionem ms, fatigacionem P.
d omni ms et P.
1 Gilbert III Motier de La Fayette (1390-1462), maréchal de France depuis au moins le 8 septembre 1420, s'illustra par plusieurs victoires sur les Anglais. Dès 1415, il reprit tour à tour Compiègne, plusieurs villes sur la Loire, le château de Saint-Sulpice en Languedoc, et vainquit à nouveau les Anglais en 1422. À la bataille de Verneuil, il fut fait prisonnier, mais il fut rapidement racheté. Il secourut Orléans, en 1429, et la même année il assista au sacre de Charles VII. Il compta parmi les négociateurs et les signataires de la paix d'Arras, en 1435, et du traité avec le duc de Sommerset, en 1449. — L'original de l'acte qui a inspiré Morchesne, sans doute conservé aux archives familiales, a été mentionné par le Père Anselme (t. VII, p. 56-57, cité par Bouillé, Un conseiller de Charles VII,p. 87, n. 7). Il était daté d'avril 1426 et avait sans doute été obtenu en même temps qu'une lettre attribuant au maréchal, qui avait peu auparavant rencontré le roi à Montluçon, 4000 livres pour ses gages et ceux de ses hommes d'armes (lettre datée de Mehun, 26 avril 1426).
2 Usson (Puy-de-Dôme, cant. Sauxillanges).
3 Selon le Père Anselme, le mercredi avant les Rameaux, 12 avril 1284, Gilbert I Motier fit hommage au comte Robert d'Auvergne pour sa terre de La Fayette et reprit de lui en fief certaines terres, sans y détenir la haute justice (Anselme, t. VII, p. 57-58).
4 En 1387, Jean duc de Berry avait acheté du comte Jean II d'Auvergne le château d'Usson (Bouillé, Un conseiller de Charles VII,p. 87, n. 7).
5 La tournure se comprend si l'on admet que auctoritate commande d'abord un adjectif (regia) puis un substantif (domini), dont dépend nostri opidi : “par autorité royale en même temps que par autorité de seigneur de la place, qui est nôtre…”.